Begin 2017 was er sprake van een mogelijk gezamenlijke tv-boodschap van president Donald Trump en Reza Pahlavi, de zoon van de in 1979 afgezette Perzische sjah. Uiteindelijk wist de Nationale Veiligheidsraad van de VS dit te voorkomen. Maar eind december 2018 stuurden Iraanse dissidenten in ballingschap een open brief aan Trump, waarin ze hem en Reza Pahlavi volop prezen om hun strijd tegen het islamitische bewind in hun thuisland.
Vanwaar deze merkwaardige flirt? En wat moeten Iraniërs nu ineens met Pahlavi, de in Washington woonachtige zoon van de laatste sjah? Iran-expert en historicus Peyman Jafari, verbonden aan de Universiteit Leiden, legt het uit. ‘Er is zeker sprake van een opleving van Perzisch monarchisme, zij het vooral in de diaspora. Die gaat gepaard met nationalisme en de daarbij horende mythe van het pre-islamitische “Land van de Ariërs”, precies zoals de sjah dat in de jaren dertig van de twintigste eeuw propageerde. Volgens hem waren de Europese, “Arische” Iraniërs door een “tragedie van de geografie” terechtgekomen in het Midden-Oosten.
Meer lezen over Iran? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Die mythe beleeft nu een revival. Dat komt door oplopende Arabisch-Iraanse spanningen in de regio, maar ook door de mondiale opkomst van populisme. Invloeden van de Amerikaanse Alt-Right zijn herkenbaar. De door Pahlavi gesteunde nationalistische organisatie Farashgard is anti-islam, maar vecht naar eigen zeggen ook tegen de zogenoemde “cultuurmarxisten”’.
Maar deze nationalisten en monarchisten hebben volgens Jafari een selectief geheugen. ‘Onder het bewind van de sjah was er sociaal meer vrijheid, maar op sommige terreinen was er meer politieke repressie dan nu. Manoto, een diasporazender in Londen, brengt veel onkritische nostalgie. Die bereikt via satellieten ook Iran, en ik kan me voorstellen dat die daar gezien de economische malaise in goede aarde valt.’
En dan Trump. In Washington zocht Reza Pahlavi tevergeefs steun bij eerdere Amerikaanse presidenten. ‘Ik denk dat zelfs Trump nu inziet dat het niet wijs is om in zee te gaan met de zoon van de sjah. Pahlavi staat symbool voor een tijd die niet voor niets in het verleden ligt.’
