Hoe weet je of je een oorlog moet beginnen? Daar zijn allerlei antwoorden op mogelijk: militaire, praktische, theoretische, juridische of psychologische.
Maar laten we eens stilstaan bij het historische antwoord: dat je dat misschien pas moet doen als je zeker weet dat dit besluit na twintig jaar ook nog verstandig zal zijn. Dat lijkt een gedachte-experiment. Maar we kunnen het concreet maken. Neem het besluit dat ruim twintig jaar geleden werd genomen na een aanval die meteen als een act of war werd beschouwd: de aanslagen van 11 september 2001. Eerst even over dat besluit, dan over de mogelijke antwoorden op de Russische terreur tegen Oekraïne.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Ruim twintig jaar geleden openden de Verenigde Staten de aanval op Afghanistan. Eerst met Operation Enduring Freedom in 2001, daarna met special forces en troepen in 2001-2002. Vervolgens kwam er nog een strijdtoneel bij in Irak in maart 2003. De militaire aanwezigheid liep op van twintig special forces tot duizenden militairen in Afghanistan, en nog meer in Irak (170.000 in 2007). Dat kon omdat het Amerikaanse Congres president George W. Bush carte blanche had gegeven om alle mogelijke en noodzakelijke middelen in te zetten tegen staten, organisaties of personen die achter de aanslagen van 11 september zaten. En wel zonder horizonbepaling.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Toen bleek dat westerse leiders nauwelijks meer besef hadden van wat een oorlog is en wanneer je er eentje begint. Een oorlog tegen terrorisme is immers eindeloos. Want wanneer heb je gewonnen als er altijd wel weer ergens een plukje rebellen opduikt? In 2001 werden de klassieke strategische principes over proportionaliteit en doelmatigheid overboord gezet, inclusief het internationale recht. Nu de hamvraag: is dat anno 2022 anders? Voor een deel wel. Rusland is een staat met een echte krijgsmacht, geen clubje terroristen. Bovendien is de NAVO formeel niet in oorlog, alleen Rusland en Oekraïne zijn dat. Dat lijkt veel meer op een conventioneel scenario van een beperkte regionale oorlog, en niet op een Global War on Terror.
Of wel? Ook nu is er volop sprake van niet-statelijke actoren en factoren: van hackers, huurlingen, drones, sancties en economische maatregelen. Ook nu gaat het om ideologie, om waarden en om een schaduwoorlog. De belangrijkste historische vraag is dan ook opnieuw: kunnen we over oorlog denken vanuit het einde? Of anders geformuleerd: is er een haalbare exitstrategie? Die ontbrak in 2001.
Anno 2022 is die vraag nog prangender. Gaat het om een stop van de Russische bombardementen, om de herovering van Donetsk en Luhansk? Of zelfs van de gehele Krim? Voor die vraag staan niet alleen de Amerikaanse president of onze regeringen, maar u en ik ook. Voor de korte termijn geldt als doel: doorgaan zolang Kiev erom vraagt. En daar is gelukkig nog volop steun voor. Maar hoe hou je het draagvlak intact als er geen helder einddoel of exitstrategie is? De oorlogen van nu worden voor een groot deel aan het thuisfront gestreden. De komende winter is ons front.
