Het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft een eind gemaakt aan het grondwettelijk recht op abortus in de VS. Abortus is altijd een omstreden kwestie. Ook in de Oudheid, al werden zwangerschappen toen veelvuldig afgebroken. Volgens RMO-conservator Ruurd Halbertsma nam de Griekse filosoof Aristoteles een opvallend modern standpunt in: abortus moest mogelijk zijn, maar alleen in de vroege stadia van een zwangerschap.
Kwam abortus vaak voor in de Oudheid?
‘Ja, zowel bij de Grieken als Romeinen, en in alle lagen van de samenleving. Het was een uitweg voor gezinnen die veel kinderen hadden en het zich niet konden permitteren om nog een mond te voeden. Ook bij buitenechtelijke zwangerschappen en verkrachtingen kwam het voor, en bij prostituees, die om de haverklap zwanger raakten.
De Griekse filosoof en bioloog Aristoteles (384-322 v.Chr.) schreef al over de morele implicaties van het afbreken van een zwangerschap. Hij had eigenlijk een vrij modern standpunt: abortus was toegestaan, maar alleen vóórdat de foetus gevoel had en tekenen van leven vertoonde. Aristoteles stelde die grens op ongeveer veertig dagen na de conceptie. Als er vóór die tijd abortus werd gepleegd, leverde dat volgens de filosoof geen morele problemen op. Er zijn aanwijzingen dat artsen uit de school van Hippocrates ongeveer hetzelfde dachten: abortus moest alleen in een vroeg stadium mogelijk zijn.’
Dat waren morele overwegingen. Hoe was abortus juridisch geregeld?
‘In principe was het toegestaan, maar als een vrouw abortus pleegde zonder haar echtgenoot daarin te kennen, pleegde zij een misdaad tegen de rechten van haar man. De pater familias was min of meer de eigenaar van de baarmoeder van zijn vrouw. Hij had bovendien het recht om een kind wel of niet te accepteren. Kwam een kind met een afwijking ter wereld, dan mocht de vader het kind op een openbare plek of in de wildernis te vondeling leggen.
Dat gebeurde regelmatig. Het doden van een kind was namelijk een misdaad, maar door het kind te vondeling te leggen, maakte je je daar niet zondig aan. Het kind stierf dan “vanzelf” of werd opgegeten door dieren. Niet alle kinderen die te vondeling werden gelegd kwamen overigens om; sommigen werden door andere echtparen gevonden en toch opgevoed.’
Hoe braken Romeinse vrouwen hun zwangerschap af?
‘Er zijn aanwijzingen dat niet mannelijke artsen, maar andere vrouwen gespecialiseerd waren in het helpen bij een abortus. Vrouwen gebruikten allerlei kruidendrankjes en middeltjes om hun zwangerschap te beëindigen. Er was ook een vrij extreme oefening die een zwangere vrouw kon doen: ze moest net zo lang in de lucht springen en op haar hakken neerkomen tot ze haar kind verloor. Als laatste ellendige redmiddel werden er instrumenten ingebracht om de baarmoeder te beschadigen, met alle vreselijke gevolgen van dien.’
Vrouwen gebruikten allerlei kruidendrankjes en middeltjes om hun zwangerschap te beëindigen.
Veranderde de wetgeving over abortus met de opkomst van het christendom?
‘Het christendom beschermde de ongeboren vrucht: het leven was door God gegeven en mocht nooit ofte nimmer door de mens worden weggenomen. In de vierde eeuw, toen het christendom steeds meer de Romeinse staatsgodsdienst werd, kwam er een strenge ban op abortus. In de praktijk bleven mensen echter hun toevlucht zoeken in het afbreken van ongewenste zwangerschappen.’
