Het boek van Christianne Smit over de invoering van de inkomstenbelasting in Nederland bevat een perfect script voor een Hollywood-film. De protagonisten moeten vele moeilijkheden overwinnen, soms dienen zich kleine tussentijdse oplossingen aan, maar dan doemen weer nieuwe problemen op. Edoch, in het laatste hoofdstuk komt de glorieuze ontknoping. De lezer kan het boek met een tevreden gevoel dichtslaan. Het goede heeft overwonnen.
‘Leuker kunnen we het niet maken’, geeft zelfs de belastingdienst toe, maar Christianne Smit heeft haar best gedaan haar verhaal zo aardig mogelijk op te schrijven. Ze doet niet alleen verslag van de strijd over het belastingsysteem tussen pakweg 1840 en 1893, maar lardeert het geheel met persoonlijke verhalen over de ministers van Financiën in die jaren. Het boek is daarom ook een politieke geschiedenis van de negentiende eeuw met een bijzondere invalshoek. Twintig jaar geleden zou een boek als dit waarschijnlijk vol hebben gestaan met grafieken en tabellen en systematisch zijn opgezet, nu is het een chronologisch verteld verhaal.
Het is een hoopgevend verhaal bovendien. Er valt veel kwaads te vertellen over de Europese geschiedenis van de afgelopen twee eeuwen, maar ondertussen deed zich ook een klein groot wonder voor: bevoorrechte groeperingen gaven langzaam hun privileges op. Niet alleen verloren ze hun politieke voorrechten, ook lieten ze zich een steeds groter deel van hun bezittingen en inkomsten afpakken door de staat. Alleen door die bereidheid werd de uitbreiding van de staatstaken mogelijk: een goede infrastructuur, beter onderwijs, de opbouw van sociale wetgeving. En het waren juist liberalen die het aantal staatstaken wilden uitbreiden.
Natuurlijk sputterden de rijken lang tegen. Tussen droom en daad stonden niet alleen wetten in de weg en praktische bezwaren, maar ook hypocrisie en onwil. Maar toen minister Nicolaas Pierson aan het einde van de negentiende eeuw uiteindelijk met een goed onderbouwd voorstel kwam voor een billijker belastingsysteem, ging het parlement uit volle overtuiging akkoord.
Argumenten hadden een grote kracht, dat is wel de kern van het betoog van Christianne Smit. Tegen morele overwegingen bleken platte belangen uiteindelijk niet bestand. Als dat geen warm gevoel oplevert.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
