Ondanks de vrieskou liepen de straten van Parijs vol op de decemberdag in 1840 waarop het lichaam van Napoleon naar zijn tombe in de Dôme des Invalides werd gebracht. Napoleon was al bijna twintig jaar dood, maar de Parijzenaars juichten de rouwstoet massaal toe. ‘Vive l’empereur!’ riepen sommigen – leve de keizer. Vooral de veteranen die nog onder Napoleon hadden gediend leken uitzinnig van vreugde.
‘Napoleon had geschreven dat hij na zijn dood graag aan de oevers van de Seine begraven wilde worden, tussen het volk dat hij zo had liefgehad,’ zegt Alan Forrest van de Universiteit van York. Daarom werden zijn resten opgegraven op Sint-Helena en met veel vertoon naar Frankrijk gebracht.
Forrest schreef een biografie van Napoleon, waarin hij uitlegt hoe Napoleon heel bewust orkestreerde hoe de wereld over hem moest denken. Een ‘aartspropagandist’ noemt Forrest hem, die het nageslacht het beeld voerde van een verlichte held.
Meer lezen over Napoleon? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Op Sint-Helena vertelde Napoleon zijn informele secretaris, de graaf van Las Casas, uitgebreid hoe hij was opgekomen voor de gelijkheidsidealen van de revolutie, en hoe hij de liberale waarden definitief een plaats had gegeven in de Franse geschiedenis. De graaf schreef het op in zijn populaire Memorial de Ste Hélène.
‘Deels is het beeld van de verlichte Napoleon terecht,’ zegt Forrest. ‘Napoleon was echt een kind van de Verlichting, en ik denk dat hij altijd is blijven geloven in de idealen van de Franse Revolutie. Hij heeft Frankrijk daadwerkelijk wettelijk gemoderniseerd.’
Hij waande zich een Alexander de Grote
Napoleons besluit om tientallen geleerden mee te nemen op zijn expeditie naar Egypte (zie het artikel op bladzijde 48) kwam volgens Forrest voort uit oprechte nieuwsgierigheid en een verlichte zucht naar kennis. ‘Maar het was ook bedoeld om zichzelf te presenteren als een man van cultuur en boeken,’ zegt Forrest. ‘Napoleon wist dat de hogere kringen soms op hem neerkeken, en dit was zijn manier om duidelijk te maken dat hij een verheven geest was. Net als Alexander de Grote, die ook naar het Oosten was getrokken en aan wie Napoleon zich graag spiegelde.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Die vergelijking met Alexander de Grote maakt een belangrijke spanning zichtbaar in de biografie van Napoleon. Want het verhaal van de heroïsche leider is moeilijk te rijmen met de verlichte gelijkheidsidealen. De paradox werd duidelijk zichtbaar tijdens de overdadige feesten ter ere van zijn huwelijk met de achttienjarige Marie Louise van Oostenrijk in 1810. ‘Tijdens de ceremonie werden exact dezelfde woorden gebruikt als tijdens het huwelijk van Lodewijk XVI en Marie-Antionette,’ vertelt Forrest.
‘Tegen die tijd was Napoleon duidelijk geen man van het volk meer. Eigenlijk is hij nooit een echte democraat geweest. Hij geloofde in een sterke staat, in stabiliteit en gehoorzaamheid. Uiteindelijk was hij heel autoritair.’ Dat betekent niet, waarschuwt Forrest, dat Napoleon alle touwtjes in handen had. ‘Daarvoor was het keizerrijk veel te groot en te complex.’
Het beeld bestaat dat Napoleon de hele geschiedenis naar zijn hand zette, maar dat is volgens Forrest niet terecht. ‘Natuurlijk was Napoleon een belangrijke figuur en een groot strateeg, maar hij was veel meer een product van zijn tijd en omgeving dan vaak wordt beweerd. Daarom heb ik getwijfeld of het verstandig was een biografie te schrijven. Want als je je concentreert op één persoon, lijkt het al snel of alles om hem draaide – alsof hij belangrijker was dan de tijd waarin hij leefde. Dat was bij Napoleon zeker niet het geval. Neem alleen al het feit dat hij op Corsica werd geboren, een jaar nadat het eiland Frans was geworden. Als hij eerder was geboren, was hij geen Fransman geweest en was hij nooit keizer geworden.’
Napoleon na zijn dood een held
Later zou Napoleon als militair en staatsman zwaar leunen op anderen, stelt Forrest. ‘Zolang hij eersteklas mensen om zich heen had, ging het goed. Maar uiteindelijk vertilde hij zich aan zijn poging om Engeland op de knieën te dwingen door de Continentale Blokkade af te dwingen. Rusland kon het zich niet veroorloven zich aan die blokkade te houden en daarom zag Napoleon zich genoodzaakt dat land te straffen.’ Dat liep uit op een grote mislukking.
Na de dramatische terugtocht uit Rusland, de verloren Volkerenslag bij Leipzig en de definitieve nederlaag bij Waterloo lag het voor de hand dat de Fransen meer dan genoeg hadden van Napoleons strijdlust. Maar de enthousiaste ontvangst van zijn lijk in 1840 liet het tegendeel zien. ‘Direct na Waterloo is enige tijd geprobeerd de herinnering aan Napoleon uit te wissen,’ zegt Forrest. Maar vooral onder veteranen was hij een held. ‘Na de nederlaag hadden zij er moeite mee weer te integreren en werk te vinden. Juist daardoor werden de Napoleontische oorlogen in hun herinnering een heroïsche tijd vol triomfen.’
Ook bij de rest van Frankrijk was Napoleon na zijn dood weer opvallend populair. Zijn propagandastrategie had zijn werk gedaan.
