Home Mozart in Nederland

Mozart in Nederland

  • Gepubliceerd op: 25 februari 2016
  • Laatste update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Bas de Vries
Mozart in Nederland

De tienjarige Wolfgang Amadeus Mozart trad in maart 1766 op tijdens de inhuldiging van stadhouder Willem V. Het verblijf in Nederland van de jonge componist was een groot succes, maar kostte hem bijna het leven.

In de ’s Gravenhaegse Vrijdagse Courant van 27 september 1765 stond een bijzondere advertentie. Leopold Mozart uit Salzburg kondigde een openbaar concert aan. Zijn zoon Wolfgang Amadeus en zijn dochter Maria Anna (roepnaam: Nannerl) traden op in de zaal van hotel De Oude Doelen. Het beloofde een bijzonder concert te worden, want de jongste Mozart was ‘oud maar 8 Jaeren en 8 Maenden’ en Nannerl pas 14. Er stonden ‘concerten op het Clavecimbael’ op het programma, die waren gecomponeerd door het ultieme wonderkind zelf. En dan zou Wolfgang ook nog eens zijn improvisatievermogen tonen: ‘De Liefhebbers kunnen na hun plaisier hem Muziek voorleggen, hij zal het zelve alles voor de vuyst spelen.’

Zoals bij veel reclame klopte niet elke bewering in de tekst voor de volle 100 procent. Wolfgang was op dat moment niet acht jaar en acht maanden, maar precies een jaar ouder. Leopold Mozart was behalve een trotse vader ook een slimme zakenman, die besefte dat hij met zijn uitzonderlijk begaafde zoon goud in handen had. Op elk plakkaat in elke stad maakte hij hem net iets jonger dan hij al was, in een poging het grote wonder extra glans te geven. De kaartjes voor het concert waren prijzig: 3 gulden, wat tegenwoordig zou neerkomen op ongeveer 200 euro.

Op een andere belangrijke claim in de advertentie viel echter weinig af te dingen: het was zeker waar dat de composities van ‘dien jonge Componist […] de goedkeuring van de Hoven van Weenen, Versailles en Londen hebben weggedragen’. Leopold, zijn vrouw Anna Maria, Nannerl en Wolfgang waren bij aankomst in Den Haag al over de helft van een uitgebreide en succesvolle Europese tournee. Een lange en soms gevaarlijke reis, die het gezin langs adellijke families, keizers en koningen in tientallen steden in zeven verschillende landen zou voeren.
 

Optreden voor keizerin Maria Theresa

In Wenen hadden broer en zus al in 1762 tijdens een soort ‘pretour’ opgetreden voor keizerin Maria Theresa. Volgens Mozarts eerste biograaf Franz Xaver Niemetschek konden de aanwezigen in paleis Schönbrunn ‘hun oren en ogen nauwelijks geloven’ en noemden zij de toen zesjarige Wolfgang een ‘tovenaar’. De keizerin beloonde het gezin met galakostuums voor de kinderen en 100 dukaten voor hun ouders. Dat was ongeveer twee keer het jaarsalaris dat Leopold verdiende als assistent-kapelmeester in Salzburg.

Het was vooral dit artistieke én financiële succes in Wenen dat Leopold op het idee bracht om het unieke talent van zijn zoon overal in West-Europa te tonen. De Mozarts vertrokken in juli 1763 met een eigen rijtuig, waar overigens de eerste de beste dag een wiel van afbrak.

De roem van de jonge Wolfgang en zijn oudere zus reisde voor hen uit. In Versailles speelden zij hoogstwaarschijnlijk voor koning Lodewijk XV. En dankzij Franse aanbevelingsbrieven waren ze kort na hun aankomst in Londen al welkom bij George III en diens Duitse nichtje Charlotte Sophia. Leopold wist niet wat hij meemaakte: ‘We verkeren uitsluitend met aristocraten en ander vooraanstaand volk – werkelijk!’

In de vijftien Londense maanden die daarop volgden, moesten de Mozarts steeds meer concessies doen om de hoge kosten op te brengen van hun verblijf en allerlei doktersrekeningen te kunnen betalen. Uiteindelijk speelden Wolfgang en Nannerl elke middag van twaalf tot drie uur quatre-mains (Frans voor ‘vier handen’ – 2 personen spelen samen een stuk op één instrument) in een herberg, tegen steeds lagere prijzen. ‘Als een speeldoos waar je een muntje in gooit,’ zoals biograaf Wolfgang Hildesheimer later schreef over dit ‘rondreizende circus’.
 

Wolfgang en Nannerl traden elke middag op in een herberg

Toch kwam ook de volgende halte van deze jarenlange tour er weer op uitnodiging van een lid van een koninklijke familie. Eigenlijk stond een bezoek aan het Haagse hof helemaal niet op hun programma. Het gezin wilde na Londen via Parijs zo snel mogelijk naar Salzburg terugreizen. Prinses Caroline, de oudere zus van Willem V, stak daar echter een stokje voor. Zij stuurde een gezant naar Leopold, die uiteindelijk toegaf. Naar eigen zeggen omdat hij een zwangere vrouw – Caroline verwachtte een kind – niets mocht weigeren.

Het gezin zou acht maanden in Nederland blijven. Het had niet veel gescheeld of Wolfgang Amadeus Mozart had Den Haag zelfs nooit meer verlaten, laat staan dat hij nog verder had kunnen optreden voor de Oranjes. Na het concert in De Oude Doelen was eerst Nannerl zwaar ziek geworden. Naar de symptomen te oordelen ging het om tyfus, en wel in zo’n ernstige vorm dat Leopold Mozart en zijn vrouw ervan overtuigd waren dat ze zou overlijden. ‘Ze kreeg niet alleen de heilige hostie, maar ook het heilig sacrament van het laatste oliesel,’ schreef Leopold zijn Salzburgse huisbaas Hagenauer.

Er was hulp uit de hoogste kringen voor nodig om Nannerl weer aan de beterende hand te krijgen. Die hulp kwam in de persoon van Thomas Schwenke, de gepensioneerde hofarts van prinses Caroline. Deze 72-jarige dokter wist ook raad toen in november 1765 Wolfgang eveneens doodziek werd, al ging ook dat herstel uiterst langzaam. In december lag de jongen volgens Leopold nog ‘in een diepe verdoving, zonder een woord te zeggen. Zijn tong was droog als hout en vuil. Zijn lippen verloren drie keer het vel, dat hard en zwart was.’ In de maanden daarna herstelde hij.
 

150 gasten werden in 134 rijtuigen aangevoerd

Wolfgang componeerde in Den Haag enkele aria’s voor de zeer muzikale prinses en toonde zijn kunnen ook nog in Amsterdam, Haarlem en Utrecht. Maar het absolute hoogtepunt van het bezoek van de Mozarts was zonder twijfel de viering van de meerderjarigheid van Willem V en zijn installatie als erfstadhouder. Die festiviteiten strekten zich uit van 7 tot 12 maart 1766. Den Haag was ‘verbazingwekkend verlicht’, zoals Leopold het enthousiast in een brief beschreef. Alleen al aan de westgevel van het stadhuis waren ruim 6000 lampen bevestigd.

In paleis Noordeinde was er na de installatie van de jonge stadhouder een feestmaal voor zo’n 150 gasten, die in 134 rijtuigen werden aangevoerd. Waarschijnlijk was het bij deze gelegenheid dat Wolfgang de feestmuziek ten gehore bracht die hij speciaal voor de gelegenheid had geschreven: Galimathias musicum, een potpourri van zeventien verschillende meer of minder bekende melodieën. Plus acht variaties op het gelegenheidslied ‘Laat ons juichen, Batavieren’ van hofcomponist Christian Ernst Graf.

Een maand later verliet het gezin Nederland, om via onder meer Parijs, Venetië, Genève en München eind november terug te keren naar huis. Een reis van een kleine 3,5 jaar was achter de rug.
 
Bas de Vries is historicus en journalist.
 
Meer weten
Mozart op reis (2012) van Piet Verwijmeren. Verslag van de Europese rondreis aan de hand van de brieven van vader Leopold.
Mozart in de Lage Landen (2006) van Jos van der Zanden. Met cd met muziek die Mozart componeerde in Nederland en België.
Amadeus (1984) van Milos Forman. Over de laatste jaren uit het leven van Mozart. Won Oscar voor beste film.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 3 - 2016