In de jaren vijftig leidden de schokkende heupen van Elvis Presley tot grote verontwaardiging. En dat bleek nog maar het begin. Sindsdien zijn popartiesten zich vele malen explicieter gaan gedragen.
Toen Elvis Presley in 1956 voor het eerst live optrad in de Ed Sullivan Show op de Amerikaanse televisie en vol vuur de song ‘Hound Dog’ bracht, was dat niet minder dan een historische gebeurtenis. Vooral de manier waarop hij zijn bekken heen en weer bewoog op het ritme van de muziek en de tienermeisjes in het publiek die sensuele gestes beantwoordden met hysterisch gegil, was ongezien. De New York Herald Tribune bestempelde het optreden van de heupwiegende Elvis als ‘vulgair’. Crooner Frank Sinatra noemde de muziek van zijn rockende collega ‘betreurenswaardig, een ranzig geurend afrodisiacum’. Hij vreesde dat ze een bezoedelende, zelfs destructieve impact zou hebben op onschuldige minderjarigen. De verontwaardiging was zo groot dat de zender CBS zijn cameramannen opdroeg om Elvis voortaan alleen vanaf de taille in beeld te brengen.
Meer historische verhalen lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Wat Presley met zijn wellustige performance deed, was de origine van rock-‘n-roll blootleggen. De woorden ‘rock’ en ‘roll’ doken de decennia daarvoor al op in de blues en de vroege jazz. Zwarte artiesten legden daarmee een dubbele bodem in hun songs, om te verdoezelen dat ze over seks zongen. Uit de mond van Ella Fitzgerald vloeide bijvoorbeeld in 1937, in het swingjazznummer ‘Rock It for Me’, de ambigue regel ‘so won’t you satisfy my soul with a rock & roll’. Nog ‘ondeugender’ waren de songteksten van de vrouwelijke bluespioniers Millie Jackson, Big Mama Thornton, Ma Rainey en Bessie Smith, die zelfs niet te verlegen waren om de damesliefde te bezingen. In haar boek Good Booty stelt auteur Ann Powers onomwonden dat de obsessie met seks het hart vormt van de Amerikaanse popmuziek.
Seks vormt het hart van de popmuziek
Die van libido gloeiende Amerikaanse muziek sloeg over naar de andere kant van de Atlantische Oceaan. Toen vier jongens uit Liverpool, aangestoken door Elvis en andere rockhelden als Chuck Berry, in 1964 als The Beatles hun opwachting maakten in dezelfde Ed Sullivan Show, ontvingen ze van de jongedames in de zaal het warme onthaal dat Presley eerder te beurt viel in het kwadraat. Met hun samenzang, sluw afgekeken van de Amerikaanse meidengroep The Shirelles, appelleerden de vier Britten aan de gevoelswereld van de vrouwelijke fans. Ze spraken hen ook rechtstreeks aan met hun teksten, die erop hintten dat meisjes evenveel zin in de andere sekse hadden als jongens. Een zin als ‘please please me, oh yeah, like I please you’ ging erin als zoete koek.
Met de komst van The Beatles was de seksualisering van de tieners een feit. Generatiegenoten The Rolling Stones, ook muzikaal een tikje ruiger en minder subtiel dan The Beatles, deden er nog een schepje bovenop. Hun song ‘Let’s Spend the Night Together’ beloofde onomwonden wederzijdse bevrediging: ‘I’ll satisfy your every need/ And now I know you will satisfy me.’ Toen de band het nummer mocht spelen in, jawel, de Ed Sullivan Show, maande de presentator zanger Mick Jagger om de tekst lichtjes te wijzigen. De slagzin moest veranderd worden in ‘let’s spend some time together’. Jagger gehoorzaamde, maar rolde bij het zingen van de bewuste passage wel veelzeggend met zijn ogen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Zangeressen als Janis Joplin onderstreepten in de jaren zestig maar al te graag dat meisjes niet alleen even hevige seksuele verlangens konden koesteren als jongens, maar ook bereid waren om in de rol van jager te kruipen. Joplin maakte van de seksuele drift van tieners iets dat gevaarlijk, onweerstaanbaar en onverzadigbaar was. Naast de anticonceptiepil was popmuziek een van de grootste motoren achter de seksuele revolutie.
Androgyn
Een andere interessante ontwikkeling was het spel dat artiesten begonnen te spelen met gender. Mick Jagger moest ooit bekennen dat hij zijn typerende kontschuddende danspasjes geleerd had van Tina Turner. Toen in de jaren zeventig de glamrock zijn intrede maakte, sprong Jagger, samen met zielsgenoten als David Bowie en Lou Reed, enthousiast op de passerende trein en dook hij in de beautycase van zijn eega om nagellak en eyeliner te lenen. De punkpioniers New York Dolls gaven de toon aan. Zij waren nog kwistiger met make-up en trokken vrouwenkleren en laarzen met plateauzolen aan. Dat hun opzichtige outfits ouders de gordijnen injoegen en ervoor zorgden dat de macho’s in het publiek hen weghoonden, vonden ze prima. Ze wilden de seksuele moraal juist ter discussie stellen.
Tien regels over seks
In de jaren vijftig had 3 procent van de songs in de hitlijsten seks als onderwerp, zo rekende de Amerikaanse hoogleraar psychologie Dawn R. Hobbs uit. In de jaren zeventig steeg dat cijfer naar 40 procent, rond 2010 was dat 92 procent. Gemiddeld zaten in de hits van 2010 tien regels die naar seksuele opwinding, sexappeal of genitaliën verwezen. Niet verwonderlijk dat van alle genres de zwoele R&B er met kop en schouders bovenuit stak. En: hoe meer toespelingen, hoe meer commercieel succes.
In de nasleep van de punk veroverden androgyne figuren de podia. Patti Smith toonde op de hoes van het album Easter trots haar okselhaar – toen een fel statement – en modelleerde haar performance naar het voorbeeld van Mick Jagger. Was ze zich ervan bewust dat ze zo indirect naar Tina Turner verwees en de cirkel mooi rond maakte? Zangeressen als Grace Jones en Annie Lennox (Eurythmics) kwamen met gemillimeterd kapsel, schoudervullingen en een dominatrix-imago zeer mannelijk en dominant over, terwijl mannelijke performers als Jimmy Sommerville (Bronski Beat), Boy George (Culture Club) en Marc Almond (Soft Cell) openlijk gay waren. In de eighties deed ook MTV zijn intrede en ontpopte de videoclip zich als een nieuwe kunstvorm. Supersterren Madonna, Michael Jackson en Prince kregen snel door dat seks verkocht en maakten prikkelende filmpjes die zowel hetero- als homoseksuelen bevielen. Muziekvideo’s werden een veilige uitlaatklep voor erotische fantasieën, terwijl de aidsepidemie verwoestend toesloeg.
Muziekvideo’s tonen erotische fantasieën
De popmuziek kent een lange traditie van genderbenden en homoseksualiteit. In de jaren veertig en vijftig vielen heel wat blues- en gospelmuzikanten op de eigen sekse, schreef popjournalist Martin Aston in zijn boek Breaking Down the Walls of Heartache. ‘Als je gay of lesbisch was en je kon zingen, wist je dat het een weg uit de armoede kon zijn,’ citeerde hij activist en aartsbisschop Carl Bean. Op het podium werden homoseksuele uitingen gedoogd, in het openbare leven niet.
Het bekendste voorbeeld was Little Richard, geboren als Richard Wayne Penniman. Hij plunderde als kind de kleerkast van zijn moeder om vervolgens koket door de woonkamer te paraderen. Zijn vader, die homoseksualiteit als des duivels beschouwde, zette hem op zijn vijftiende het huis uit. Richard vond werk als gospelzanger en travestiet in het lucratieve circuit van zwarte dragqueens en openlijk homoseksuele zangers dat New Orleans rijk was.
Homo- en biseksuele en artiesten spelen nog steeds een voortrekkersrol in de emancipatie van iedereen die van de heteroseksuele of genderbinaire norm afwijkt. In de popmuziek geldt het raam van Overton, de theorie die zegt dat als je de randen van de mainstream maar lang genoeg bestookt, het onacceptabele geleidelijk acceptabel wordt. Vandaag is genderfluïditeit alomtegenwoordig in de popmuziek. Onder anderen Sam Smith, Miley Cyrus, Janelle Monáe, Lady Gaga en de recente Eurovisie Songfestival-winnaar Nemo kwamen uit de kast als non-binair of panseksueel.
Recht op bevrediging
Vrouwelijke artiesten stellen inmiddels de patriarchale waarden ter discussie en tonen openlijk hun seksuele plezier. In de jaren zeventig, toen masculiniteit nog de norm was, werd vrijpostigheid bij vrouwen nauwelijks getolereerd. Dat merkte bijvoorbeeld de Amerikaanse zangeres Betty Davis toen ze na een toxisch huwelijk met jazzgigant Miles Davis besloot haar seksuele identiteit voluit te exploreren. Maar een sterke, zwarte vrouw, die zich in songs zo openlijk en brutaal uitsprak, zag de Amerikaanse samenleving als een bedreiging. Radiostations die het aandurfden om haar muziek te draaien, kregen bommeldingen van religieuze groepen. Hoewel haar platen nu geprezen worden als mijlpalen in de funkgeschiedenis, werden ze toen volledig geboycot. En dat terwijl Marvin Gaye op datzelfde moment ongestraft met ‘Let’s Get It On’, een uitnodiging om een potje te vrijen, een hit mocht scoren.
Ouderlijke waarschuwing
In 1980 deed Prince van zich spreken met Dirty Mind. De meest opvallende songs op dat album waren ‘Sister’, over een vrouw die haar jongere tienerbroertje seksueel misbruikt, en ‘Head’, over orale seks met een vrouw die op weg is naar haar huwelijk met een andere man. De grote controverse kwam pas na zijn commerciële doorbraak in 1984. Toen Tipper Gore, de ex van politicus Al Gore, merkte dat haar dochter naar ‘Darling Nikki’ luisterde, waarin Prince een masturberend meisje opvoert, was dat voor haar de directe aanleiding om het Parents Music Resource Center op te zetten. Die organisatie lanceerde de ‘Parental advisory–explicit content’– waarschuwingsstickers.
Tegenwoordig associëren zwarte vrouwen het uitspelen van hun seksualiteit met empowerment. Ex-stripper Cardi B en Megan Thee Stallion deden in 2020 veel stof opwaaien met hun nummer ‘WAP’ – de titel is een afkorting van wet ass pussy, een natte poes dus. In expliciete bewoordingen zongen ze over hun vleselijke verlangens. Ze eisten niet alleen het recht op bevrediging op, maar onderstreepten dat zij als vrouw in de controleruimte zaten. Jen Gunner, gynaecoloog en columnist van The New York Times, loofde de openheid van deze rolmodellen. Eindelijk hadden haar patiënten een referentie in de popcultuur die hun deed inzien dat ze zich niet moeten schamen voor hun ‘vaginale ecosysteem’.
De vrijgevochtenheid van eenentwintigste-eeuwse zangeressen is anders dan die van de zogeheten raunch culture, de cultuur van vulgariteit die in de nineties opdook. Daarin gedroegen de vrouwen zich als lustobjecten, als een afspiegeling van de machocultuur in de hiphop. Wat je opnieuw als een bevestiging van de mannelijke blik op seksualiteit kon interpreteren. Artiesten als Christina Aguilera en Britney Spears stopten hun videoclips vol goedkoop naakt en kregen navolging van gekleurde artiesten als Beyoncé, Rihanna en Nicki Minaj.
Mick Jagger dook in de beautycase van zijn eega
Op het eerste gezicht lijkt het tegenstrijdig: popmuziek gaat steeds vaker en explicieter over seks, terwijl oudere generaties het idee hebben dat millennials preuts zijn. Jongeren zouden minder vaak en later seks hebben, melden onderzoekers. Een mogelijke verklaring, volgens de 26-jarige zangeres L Devine, is dat jongelui er hogere standaarden op nahouden dan vorige generaties. ‘Misschien denken we dat we beter onszelf kunnen plezieren,’ zei ze in een artikel in The Independent. ‘Ik vermoed dat jonge vrouwen hun seksualiteit liever op hun eigen manier uitdrukken. Gesprekken over het vrouwelijke orgasme en masturbatie zijn niet langer iets om te schuwen.’
Hoe dan ook zijn de voorbije zeven decennia behoorlijk wat taboes over seksualiteit gesneuveld. En dat hebben we voor een groot deel aan popartiesten te danken.
Meer weten
- Awopbopaloobop Alopbamboom (2016) door Nik Cohn behandelt de opkomst van de popmuziek.
- Good Booty (2017) door Ann Powers ziet seks als dé grote drijfveer in de Amerikaanse popmuziek.
- Sex and Gender in Pop/Rock Music (2023) door Walter Everett, over hoe popmuziek een maatschappelijke spiegel vormt.
Openingsafbeelding: Tom Jones brengt meisjes het hoofd op hol. Penarth, 7 juli 1965. Bron: Getty Images.
