Historisch Nieuwsblad 10 - 2025
In de ban van bard Ossian
Midden achttiende eeuw ‘ontdekt’ de jonge Schotse schrijver James Macpherson het werk van Ossian. De gedichten van deze blinde bard uit de derde eeuw raken een romantische snaar. Heel Europa valt voor ‘de Homerus van het noorden’. De Romantiek is niet begonnen in een mondaine Parijse salon of een Londense club, maar in Schotland, een...
Linkse intellectuelen juichten voor de Sovjet-Unie, China en Cuba
Decennialang schreven westerse intellectuelen lovend over hun bezoeken aan communistische landen als de Sovjet-Unie, China en Cuba. Ze sloten zich af voor verhalen over massamoorden, hongersnoden en knekelvelden. Hoe konden ze zich zo in de luren laten leggen? Met duizenden stonden ze hem op te wachten, zwaaiend met rode vlaggen. Toen George Bernard Shaw uit...
Deng Xiaoping was directeur van de BV China
Deng Xiaoping geldt als een van de drie grote leiders van de Volksrepubliek China sinds 1949, naast Mao Zedong en Xi Jinping. Hij wist het ontwikkelingsland te veranderen in een economische supermacht. Maar meer democratie ging hem te ver. In 2021 nam de Chinese Communistische Partij ter ere van haar eeuwfeest een historische resolutie aan....
De regio klaagt al eeuwenlang over Den Haag. Maar was dat altijd terecht?
Een hardnekkig verhaal wil dat Brabant, Limburg en andere gebieden aan rand van Nederland altijd zijn uitgebuit door de andere gewesten. Ook al in de zeventiende en achttiende eeuw. In werkelijkheid viel dat mee, al kon het leven er ellendig zijn. ‘Sla, snij, steek, schiet dood,’ riepen inwoners van Veghel in de late avond van...
Libanon was nooit echt vrij
Wie zijn de maronieten? Wat geloven de druzen? En hoe zat het met de burgeroorlog? Historicus en journalist Jona Lendering schreef een handzame inleiding over Libanon. Wat maakt Libanon zo bijzonder? Als klein land heeft het altijd in verbinding gestaan met andere, grotere landen en rijken, die de geschiedenis ervan ingrijpend hebben beïnvloed. De Fenicische...
Pieter Vreede: een democraat die niet van tegenspraak hield
Patriot Pieter Vreede was voor een democratisch staatsbestel en pleitte voor afschaffing van de slavernij. Maar toen hij in 1798 na een coup aan het bewind kwam, vertoonde hij despotische trekjes en werkte hij mee aan zuiveringen. Ondanks zijn sleutelrol bestond er geen biografie van hem, maar Dirk Alkemade heeft nu in deze leemte voorzien. ...
Washington Irving roddelde over dronken bestuurders in New York
Schrijver Washington Irving werd beroemd met een boek vol roddels over Nederlandse kolonialen in New York. Bij nadere bestudering blijkt veel van die achterklap nog waar ook, ontdekte Elisabeth Paling Funk. In 1809 verschijnen in New Yorkse kranten opvallende advertenties. De afzender is een hotelier die schrijft dat een van zijn gasten is verdwenen, een...
Het raadsel van Ubbi de Fries
Ubbi de Fries behoort tot de historische figuren over wie niets met zekerheid te zeggen valt. Zoveel wordt duidelijk uit het vermakelijke boek van Luit van der Tuuk over deze Vikingvoorman. Was Ubbi afkomstig van Walcheren (behorend tot de kuststreek Frisia) of was hij een Deen? Maakte hij deel uit van het heidense grote leger...
‘Zuid-Afrika zocht de expertise van Friese boeren’
Als kind vond Froukje Santing op de zolder van haar Friese oma een boek met een krabbel op het schutblad ‘Boerenoorlog 1903’. Het wakkerde de nieuwsgierigheid aan naar haar opa, haar pake Gerben, die begin twintigste eeuw anderhalf jaar in Zuid-Afrika had doorgebracht. Na de Boerenoorlog zaten Zuid-Afrikanen verlegen om vee en kochten ze Friese...
Het halve gezin stierf aan cholera
Negentiende-eeuws Nederland werd geteisterd door ziektes en grote delen van de bevolking leefden in erbarmelijke omstandigheden. Owen Lammertink en Mayra Murkens laten zien hoe moeizaam ziektes werden bestreden. Soms lijkt het lezen van geschiedenisboeken op ramptoerisme. Dan zit je in je behaaglijke woning of op een idyllisch vakantieadres en lees je over oorlog, genocide, bloedig...
Claartje Bunnik: ‘130 jaar later hield ik hetzelfde vogeltje vast’
Claartje Bunnik beschreeft het leven van een koloniaal echtpaar. ‘Wat hen verbond was de zucht naar avontuur.’ Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven? ‘Het gevoel dat ik in direct contact sta met het verleden overvalt me regelmatig. Het moment dat me dat voor het eerst overkwam, staat me nog levendig voor...
De ongrijpbare Josef Mengele
Wat dreef Josef Mengele? De zwart-witfilm Das Verschwinden des Josef Mengele probeert deze ‘Engel des doods’ te doorgronden, maar slaagt daar slecht in. De verfilming van de non-fictieroman van Olivier Guez blijft aan de oppervlakte. De Russische regisseur Kirill Serebrennikov wilde ‘de camera in het brein van Mengele zetten en zijn motivatie laten zien’. Hij...
De industriële revolutie van het kwaad
Het gebeurt niet vaak dat ik een museum voortijdig verlaat. Maar het Castello van de Italiaanse stad Rovereto kon ik na nóg een zaal niet meer aan. Dus vroeg ik een medewerker naar de uitgang. ‘Vindt u het museum niet interessant?’ informeerde ze met een bezorgde blik in de ogen. Nee, integendeel, het museum voor...
One to One: John Lennon en Yoko Ono als activisten
Een documentaire over John Lennon en Yoko Ono? Is over The Beatles en het legendarische koppel niet alles getoond en gezegd? Dat zou je denken, maar One to One: John & Yoko focust op een minder bekende episode in het leven van het stel. Nadat The Beatles in 1970 uit elkaar waren gevallen, verruilden Lennon...
Brugge was al vroeg een wereldstad
Ergens tussen de late veertiende en de vroege zestiende eeuw reisde iemand uit Afrika, of vanaf het Arabisch schiereiland, naar Brugge. In zijn lijf droeg hij parasitaire wormpjes mee van de soort schistosoma mansoni, die problemen kan veroorzaken aan de ingewanden. In Brugge poepte hij eitjes van deze dieren uit en zo belandden ze in...
Jacob van Maerlant vulde zijn natuurencyclopedie met eenhoorns, leeuwen en kannibalen
Mensen met één gigantische voet, een eenhoorn die alleen door een maagd gevangen kan worden of een steen die honger en dorst verdrijft. Dit alles staat, naast meer bekende wezens als leeuwen en zeehonden, in de natuurencyclopedie Der naturen bloeme (‘Het mooiste uit de natuur’) van Jacob van Maerlant. Het is de eerste grote natuurencyclopedie...
Lilian Posthumus-van der Groot: feministe met een eigen stem
Lilian Posthumus-van der Goot was de eerste gepromoveerde vrouwelijke econoom van Nederland, stond aan de basis van het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (tegenwoordig onderdeel van kennisinstituut Atria), maakte baanbrekende radio en vocht voor vrede. Ze gaf een stem aan een brede groep vrouwen. Dat laat Antia Wiersma zien in haar proefschrift over de toonaangevende...
Transgenders zouden aan wanen lijden
Eind negentiende eeuw zochten wetenschappers naar woorden en begrippen om mensen te beschrijven die we tegenwoordig transgender zouden noemen. Een belangrijk deel van de behandelaars beschouwde genderdysforie als een waan. Dat laat Diederik Janssen (Universiteit Maastricht) zien in het tijdschrift Medical History. De belangstelling voor mensen die zich anders gedroegen dan op basis van hun geboortegeslacht...
Maya’s vluchtten voor droogte
Toenemende droogte leidde tot de neergang van de Mexicaanse Maya-cultuur in de tiende eeuw na Christus. Soms viel er wel dertien jaar achter elkaar te weinig regen, zo blijkt uit nieuw onderzoek naar de groei van stalagmieten. Stalagmieten groeien in grotten doordat water naar beneden druppelt en mineralen achterlaat op de kegel. Zo ontstaan laagjes,...
Esperanto moest een taal voor de vrede worden
Als iedereen dezelfde taal sprak, zou er nooit meer oorlog zijn. Tenminste, dat hoopte Ludwik Lejzer Zamenhof, de bedenker van het Esperanto. Hij werd geboren in een Joods getto in het Russische deel van Polen. ‘Niemand heeft zo sterk behoefte aan een neutrale menselijke taal als een Jood.’ ‘Saluton! Kia estas la vetero?’ Op het...
Sun Tzu: de gedroomde veldheer
Sun Tzu, de grote Chinese militair en strateeg, heeft miljoenen militairen, MBA-studenten en managers geïnspireerd met De kunst van het oorlogvoeren. Maar achter wie lopen ze eigenlijk aan? Alles begint met zijn naam. Sun Tzu klinkt goed. Compact en assonant; het rolt van de tong, met die verleidelijk fricatieve tzzz in het midden. Had hij...
Onderhandelen met de punt van de sabel
Uit oorlog komt vrede voort: ex bello pax. Dat was het motto van de gebroeders Trip, dé wapenfabrikanten van de zeventiende eeuw. Hun bedrijf was het Rheinmetall van nu. Je ziet het nog verbeeld op diverse plaatsen in het Trippenhuis aan de Amsterdamse Kloveniersburgwal, waar tegenwoordig de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) zit. Bijvoorbeeld...
‘Ook in de Weimarrepubliek ging veel nepnieuws rond’
Adolf Hitler werd in 1933 rijkskanselier dankzij een coalitie met centrum-rechtse partijen. Gemakkelijk was het niet. Zes maanden probeerden de politieke hoofdrolspelers Hitler van de macht af te houden, totdat ze vaststelden dat er geen alternatief was. Historicus Timothy W. Ryback schreef een boek over de formatie van het kabinet-Hitler, en trekt daaruit lessen voor...
Vrouwen liepen ‘s nachts niet meer gevaar dan mannen
Sinds de moord op Lisa uit Abcoude is er veel aandacht voor de onveiligheid van vrouwen op straat, met name na zonsondergang. De actiegroep Dolla Mina’s voert met de leus ‘Wij eisen de nacht op’ campagne tegen seksuele intimidatie en aanranding. Is het nachtleven onveiliger geworden voor Nederlandse vrouwen? Hoogleraar Manon van der Heijden doet...
Amerikaanse president zet politie en leger in tegen ongewenst verklaarde immigranten
Wie zwart, immigrant of vakbondslid was, had het meestal zwaar te verduren in het Amerika van president Woodrow Wilson. Politie en leger sloegen stakingen hard neer, de overheid deporteerde linkse migranten, en witte milities vermoordden ongestraft zwarte burgers. De democratie wankelde. Maar zo hoog als het geweld oplaaide, zo snel kwam het ook weer tot...
Uw maandelijkse portie geschiedenis
Maandelijks de beste historische artikelen. Bestel nu Historisch Nieuwsblad met korting!