Joden op Cyprus

De Joodse Amsterdammer Emile Pimentel beschreef zijn ervaringen na de Tweede Wereldoorlog in een kamp op Cyprus. Daar werden duizenden gevluchte Joden vastgehouden. Pimentels literaire nalatenschap vormt een unieke, tot nog toe onbekende bron. 

In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog emigreerden honderdduizenden Joden naar Palestina. Dat was op dat moment een Brits mandaatgebied dat niet op al die gelukszoekers zat te wachten, omdat het tot grote onrust onder de Palestijnse bevolking leidde. Joodse migranten die werden onderschept, werden in detentiekampen ondergebracht. Eerst in Palestina zelf, daarna ook op Cyprus, waar ze werden vastgehouden. 

Over de vluchtelingenkampen op Cyprus zijn onlangs enkele Engelstalige studies verschenen. Maar nu is er ook een Nederlandstalig boek, met uniek bronnenmateriaal. Het land achter de zee van literatuurwetenschappers Frans Blom en Vivian Beekman gaat over de Joodse Amsterdammer Emile Pimentel, die twee jaar op Cyprus gevangen zat en zijn ervaringen heeft vastgelegd in brieven, proza en poëzie. Zijn papieren bleven achter in Tel Aviv, totdat zijn nabestaanden dertig jaar na zijn overlijden het archief openden. Toen pas kwamen ze erachter dat ze al die jaren een historische en literaire schat hadden bewaard.  

Het materiaal had Pimentel nooit uitgegeven, want deze romantische dromer was een schrijver zonder publiek. Zijn egodocumenten bieden een geheel eigen kijk op het Joodse leven in Nederland en de zionistische beweging aan de vooravond van de Duitse inval; de bezetting en het leven als onderduiker; het Joodse leven na de oorlog; migratie naar Palestina; het leven in een vluchtelingenkamp op Cyprus en de manier waarop Nederlandse Joden hun eerste jaren in de jonge staat Israël beleefden.  

Het land achter de zee is een vlot geschreven en indrukwekkend boek en bovendien uiterst actueel. In de eerste plaats vanwege de vluchtelingencrisis van 2015, die sterke parallellen vertoont met de Joodse vluchtelingencrisis van toen, inclusief pushbacks, detentiekampen en autoriteiten die journalisten het liefst buiten de deur houden. En daarnaast vanwege het Israëlisch-Palestijnse conflict dat nu al meer dan 75 jaar aan de gang is. Met de Nakba, de etnische zuivering van meer dan 700.000 Palestijnen in 1947-1949, had Pimentel niet direct te maken. Maar de mensen om hem heen wel. De militante zionistische beweging Hagana rekruteerde soldaten in Cyprus en smokkelde die naar Palestina om tegen de Palestijnen te vechten. Pimentel deed mee aan door de Hagana georganiseerde ‘sportevents’, die feitelijk militaire trainingen waren. Maar gevochten, laat staan gemoord, heeft hij niet.