Jacob Israël de Haan stapte af van het zionisme

Jacob Israël de Haan was homoseksueel, Joods en een overtuigd zionist. In 1919 emigreerde hij naar Jeruzalem. Hij stelde zich op als beschermheer van ultraorthodoxe Joden, maar raakte ook bevriend met Arabieren. De warme banden met die groepen zouden hem uiteindelijk fataal worden. Ludy Giebels schreef een boek over De Haan, waarin ook de geopolitieke situatie in het Palestina van een eeuw geleden uitvoerig aan bod komt.

Waarom verhuisde De Haan in 1919 naar Jeruzalem?  

‘Hij was een man die oplossingen zocht voor zaken die hij als onrechtvaardig beschouwde. Zo ging hij rond 1910 naar Rusland om te berichten over het lot van politieke gevangenen onder het tsarenbewind. Na het overlijden van zijn moeder hervond hij zijn geloof en raakte hij in de ban van het zionistische idee van een gewaarborgde woonplaats voor Joden. Maar vlak na zijn aankomst in Jeruzalem stapte hij af van het zionisme.’  

Hoe kwam dat?  

‘Veel zionistische Joden hadden geen idee hoe Palestina eruitzag. Dat het voor 90 procent uit Arabieren bestond, bleek niet uit de zionistische propaganda. Eenmaal daar werden ze ermee geconfronteerd. Sommigen verlieten de beweging. Mensen als De Haan vonden dat zionisten te weinig rekening hielden met de oorspronkelijke bevolking. Sommigen wilden Palestina tot een Joods-Arabisch land omvormen, maar de zionisten streefden naar een Joods nationaal tehuis met een Joodse meerderheid. Dat was ook nodig omdat de ultraorthodoxe Joden niets moesten hebben van de overwegend seculiere zionistische Joden. De Haan voelde zich vooral aangetrokken tot de eerste groep.’  

Wat deed hij in Jeruzalem?  

‘Hij was correspondent voor het Algemeen Handelsblad. Daarvoor schreef hij feuilletons waarin hij het leven in Jeruzalem beschreef. Hij leverde daarin veel kritiek op de zionistische organisatie. Verder was hij tolk voor ultraorthodoxe rabbijnen, die vaak geen Engels spraken. Later zou hij ook de belangen van de ultraorthodoxen gaan behartigen. Dat maakte hem niet geliefd onder zionisten, en daarom schoot de militante zionistische verzetsgroep Haganah hem in 1924 dood.’ 

Bent u nog benieuwd naar aspecten van De Haans leven?  

‘In 1904 publiceerde hij de roman Pijpelijntjes, waarin een homoseksuele relatie wordt beschreven die sterk leek te verwijzen naar De Haan en zijn vriend Arnold Aletrino. Dat was destijds een enorme rel. Hij heeft altijd geworsteld met zijn homoseksualiteit, want die werd in die tijd nog niet algemeen geaccepteerd. Uit zijn feuilletons komt zijn verlangen naar jongens naar voren, maar we weten niet of hij er ooit iets mee gedaan heeft. Ik zou wel willen weten hoe het voor hem was om die gevoelens te moeten onderdrukken.’