Home In gesprek blijven

In gesprek blijven

  • Gepubliceerd op: 17 juni 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Nelleke Noordervliet
  • 3 minuten leestijd

In 1995, nog niet zo lang geleden dus, werd de discussie over de nationale identiteit nieuw leven ingeblazen door Paul Scheffer. Hij pleitte voor een versterking van het Nederlandse nationale gevoel. Zijn artikel in NRC Handelsblad riep veel reacties op van de usual suspects. Historicus Ernst Kossmann plaatste er zijn als altijd interessante kanttekeningen bij. Kossmann had geen behoefte aan ‘pompeuze woorden als nationale identiteit, erfgoed, geestesmerk’. Voor hem had ‘een land als het onze zulke retoriek niet nodig’.

Dat kleine zinnetje bevat een vertrouwde opvatting over de identiteit van de Nederlander: hij schuwt grote woorden, is meer een gewoondoener dan een groot denker. Hij staat met beide benen stevig in de klei. Kossmann meende dat het voortbestaan van Nederland voornamelijk afhangt van ‘onze behoefte primair met elkaar in gesprek te blijven’. Als het maar in het Nederlands is. Hij constateert tevreden dat er aan discussie geen gebrek is. Alles dus dik in orde.

De stukken uit die tijd – ze kwamen me onder ogen bij het opruimen van knipsels – hebben een vrij gematigde toon en doen nogal academisch aan. De grootste bedreiging voor de natie komt van de geheime machtscentra in Brussel en van de toenemende globalisering op het gebied van de economie. Die thema’s zijn nog altijd aanwezig in de discussie, maar zoemen voornamelijk op de achtergrond mee. Het is alsof de schilder van een groot historiestuk rustig begon met het prepareren van het doek en het schilderen van het decor voordat hij het hoofdthema en de protagonisten met felle kleuren en grove streek zou neerzetten.

Het was alweer Paul Scheffer die daarbij het voortouw nam in 2000 met zijn artikel ‘Het multiculturele drama’. Immigratie was tot dan toe een verboden thema, uitsluitend aangeraakt door suspecte organisaties als de Centrumpartij. Was Janmaat een aantrekkelijke man geweest en geen karikatuur van de rancuneuze querulant, en had zijn achterban niet zulke dikke nekken gehad, dan zou hij niet van het gesprek zijn uitgesloten.

De discussie over nationalisme en identiteit daalde door het artikel van Scheffer ook uit academische, hogere sferen neer in de praktijk van alledag, waarna Pim Fortuyn (inderdaad: goedgekleed en welbespraakt) met de politieke winst aan de haal ging en het gesprek in de krant tot het gesprek van de straat maakte. Nationale identiteit en immigratie (lees: religie) werden tot een onverslaanbaar duo aan elkaar gekoppeld, versterkt door een aantal mondiaal en nationaal stevig aantikkende gebeurtenissen.

In dertien jaar tijd is er veel veranderd. Ik heb het niet over de ‘toon van het debat’, want die zal me worst wezen. Wie klaagt over de ‘toon van het debat’ heeft een gebrek aan argumenten om zijn eigen standpunt te verdedigen. Het gaat me om de centrale en kwetsbare positie die het leerstuk van de vrijheid van meningsuiting heeft gekregen.

De grenzen ervan waren redelijk scherp getrokken: discriminatie en aanzetten tot geweld was uit den boze. Af en toe deed de rechter daar een uitspraak over. Schrijvers en columnisten kregen iets meer ruimte dan anderen. Zij werden erkend als de narren van de samenleving. De rol van de rechterlijke macht was duidelijk. De rechter wachtte de aanklacht van het OM af en woog dan alle argumenten. En als het Hof zelf het OM tot een aanklacht bewoog, dan was dat altijd zonder inhoudelijk oordeel over de zaak. Je kon ervan op aan een fair proces te krijgen, zowel de homofobe imam als de critici van de islam.

Sinds de uitspraak van het Amsterdamse Hof over de noodzakelijkheid van een vervolging van Wilders is dat een dubieuze kwestie geworden. Gelovigen worden meer ontzien dan ongelovigen. En dat schokt mij meer dan de aanwezigheid in de Kamer van een partij als de PVV. Als een van de steunpilaren van een democratie, de onafhankelijke rechterlijke, macht zich laat verleiden tot omkering van de procesgang, dan wordt mij het veilige kader ontnomen waarin ik kan discussiëren. Dan wordt de vrijheid van meningsuiting ingeperkt door angst en zelfcensuur. Dan verstomt het maatschappelijke gesprek naar Kossmanns hart. En wat moeten we dan met onze identiteit?
Nelleke Noordervliet

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer