In 1863 legde zakenman Henry Dunant de basis voor het Rode Kruis. Wat begon als noodhulp voor soldaten op het slagveld groeide in honderdvijftig jaar uit tot een immense hulporganisatie met duizenden medewerkers.
Henry Dunant kwam per toeval terecht in de afgrijselijke realiteit van oorlog. De zakenman was in 1859 getuige van de Slag bij Solferino, waar 300.000 Franse, Sardijnse en Oostenrijkse soldaten elkaar afslachtten. Ontzet door het gruwelijke lot van de vele duizenden gewonden, publiceerde Dunant een ooggetuigenverslag. Hij ijverde voor de oprichting van een onpartijdige organisatie die zou toezien op het beschermen van gewonden door oorlogsgeweld, ongeacht de nationaliteit die ze hadden. Ook pleitte hij voor een verdrag waarin deze bescherming werd vastgelegd.
Dunants pleit kreeg gehoor en in 1863 kwam in zijn thuisstad Geneve een werkgroep bijeen. Een jaar later volgde een internationale conferentie en was de oprichting van het Internationale Rode Kruis een feit. In tal van landen werden vervolgens nationale Rode Kruisorganisaties opgericht.
In de beginjaren beperkte de focus zich tot hulp voor gewonde soldaten, maar al snel gingen de vele vrijwilligers van het Rode Kruis zich ook inzetten voor krijgsgevangenen. Een andere belangrijke taak was het registreren van gewonden en gevangenen, om familieleden op de hoogte te kunnen brengen.
De rechten van de gewonden op het oorlogstoneel en op zee, van krijgsgevangenen en sinds 1949 ook van burgers in bezet gebied, werden ondergebracht in de Geneefse Conventie, de benaming voor de vier verdragen die in 1864, 1906, 1929 en 1949 zijn opgesteld en deel uitmaken van het internationaal humanitair oorlogsrecht.
Hoe sterk ook de organisatie en hoe nobel de grondbeginselen, het Rode Kruis kampte met een stijve, bureaucratische structuur. Het sterk procedurele karakter belemmerde adequaat optreden. Deze keerzijde van de hulporganisatie werd schrijnend bloot gelegd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Groot was de internationale verontwaardiging toen bleek dat het Rode Kruis geroutineerd Duitse gevangenen had opgevangen, maar Russische gevangen aan hun lot overliet en neutraal – en dus passief – langs de zijlijn had gestaan toen de nazi’s de concentratiekampen vulden.
Regelmatig klinkt de vraag of het Rode Kruis als instituut nog wel voldoet. Maar nog altijd is het Rode Kruis actief in tal van conflictgebieden, voedt het jaarlijks miljoenen mensen en staan vele vrijwilligers paraat wanneer zich een ramp voordoet. En minstens even belangrijk: het Rode Kruis is onverminderd de waakhond van het internationale oorlogsrecht.
