Home ‘Ik besefte dat er een nieuw tijdperk begon’

‘Ik besefte dat er een nieuw tijdperk begon’

  • Gepubliceerd op: 24 augustus 2022
  • Laatste update 19 apr 2023
  • Auteur:
    Alies Pegtel
  • 5 minuten leestijd
‘Ik besefte dat er een nieuw tijdperk begon’

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot HN Actueel? U bent al lid vanaf €1,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

In elk nummer vraagt Alies Pegtel een historicus naar zijn of haar historische sensatie. Naar het moment waarop, zoals Johan Huizinga het formuleerde, heden en verleden lijken samen te vallen. Een gevoel dat vaak onverwacht wordt opgewekt door een document, voorwerp, geluid, geur, locatie of inzicht. Deze maand Hendrik Vos. ‘Toen de Muur viel, besefte ik dat ik naar geschiedenis zat te kijken.’

Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?

‘Jazeker. Het was een donderdagavond in november 1989. Ik was zeventien jaar, woonde nog thuis en zat aan tafel. Ik at krieken met gehaktballetjes, een specialiteit in het dorp waar ik opgroeide. Op de televisie verscheen een balkje met de aankondiging: “Straks een extra nieuwsuitzending naar aanleiding van de val van de Berlijnse Muur.”’

Waar schuilde de sensatie in voor u?

‘In het gevoel dat hier een bepaald maatschappijmodel in elkaar stortte. Ik had het totaal niet zien aankomen. Op school was me geleerd dat dit voor de eeuwigheid was. De wereld bestond uit twee stukken: je had het Oosten en het Westen, en wij hoorden bij het Vrije Westen – dat leek onwrikbaar. En dan plots is het voorbij. En besef je: ik zit hier live naar geschiedenis te kijken.’

Deelde u dat opgewonden gevoel met uw familie?

‘Ik hield het voor mezelf. Bij ons thuis werd niet veel over politiek gesproken, het nieuws werd ook niet van dag tot dag gevolgd. Maar de aankondiging dat de Muur viel, maakte veel indruk op mij. Ik vergat het nooit en in mijn meest recente boek over de Europese eenmaking Dit is Europa, vormt die herinnering de inleiding tot een hoofdstuk.’

Hebt u destijds overwogen om naar Berlijn te gaan om ter plekke te kijken?

‘Dat kwam niet in mij op. Ik was op die leeftijd nog maar één keer naar het buitenland geweest, en dat was een daguitstapje naar de Efteling. Mijn wereld was op dat moment nog heel klein.’

Besefte u welke gevolgen de val van de Muur zou hebben?

‘Ik besefte dat er een nieuw tijdperk begon, maar het was moeilijk om de draagwijdte van de gebeurtenissen te vatten. We zaten er middenin. Aan een vis kun je ook niet vragen hoe nattigheid voelt. Bovendien was ik te jong om het in perspectief te plaatsen. De impact op de Europese eenmaking zou kolossaal zijn. Al realiseerde ik me dat pas veel later, toen ik me begon te verdiepen in de Europese Unie. De val van de Muur was een moment waarop de geschiedenis versnelde. Die momenten zijn zeldzaam. Meestal beweegt Europa traag. Maar ook in die traagheid zit vaak wel een dynamiek: als je de klok elke dag vijf minuten vooruitzet, word je dat amper gewaar. Maar na enige tijd ben je wel een heel uur opgeschoven.’

Waar hangt dat van af?

‘Wie naar de geschiedenis van de Europese eenmaking kijkt, ziet dat de bedding er niet op voorhand lag. Hoe het uiteindelijk kantelt, hangt dikwijls ook af van het politieke talent en het inzicht van de hoofdrolspelers van het moment.

Mensen die elkaar mogen of juist een hekel hebben aan elkaar. Je hebt durvers en doeners, aarzelaars en twijfelaars. Hun karakters, maar ook hun mindere kanten drukken een stempel op dat wat uiteindelijk geschiedenis wordt.’

Wie waren destijds de hoofdrolspelers?

‘De Duitse kanselier Helmut Kohl maakte van de gelegenheid gebruik om voor de hereniging van beide Duitslanden te pleiten. Dat was een krankzinnig plan, want de twee landen waren totaal uit elkaar gegroeid. Toch slaagde Kohl in zijn opzet. Dat hij de steun kreeg van de Franse president François Mitterrand was van cruciaal belang. Commissievoorzitter Jacques Delors speelde ook een belangrijke rol. Op het eerste gezicht was hij een antiheld, saai en stoffig. Maar hij beschikte over een briljant politiek inzicht. Wie er niet in slaagde om een stempel te drukken op de gebeurtenissen was de flamboyante Britse premier Margaret Thatcher. Zij koos altijd de verkeerde strijd uit en holde achter de feiten aan.’

U hebt het vermogen droge Europese politieke geschiedenis zeer beeldend te vertellen. Wat is uw geheim?

‘Ik schrijf columns voor De Standaard, en voor ik eraan begin, sla ik vaak een kinderboek open. Bijvoorbeeld van Toon Tellegen. Ik blader het door een lees een paar zinnen. Hij kan met weinig en simpele woorden een heel palet aan emoties oproepen. Ik vind dat indrukwekkend en inspirerend.’

Hendrik Vos (1972) is een Belgische hoogleraar politicologie. Hij is verbonden aan de Universiteit Gent, waar hij ook directeur is van het Centrum voor EU-studies. Hij maakt tv-programma’s, waaronder het Het IJzeren Gordijn, en is columnist voor De Standaard. Vos schreef meerdere boeken over Europa, zoals Hoe Europa ons leven beïnvloedt (2011) en Besluitvorming in de Europese Unie. Een survival kit (2015). Zijn laatste boek is Dit is Europa. De geschiedenis van een Unie (2021) dat het verhaal van de eenwording haast als een roman vertelt.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 9 - 2022