Hoe Willem de Veroveraar Engeland innam

De Engelse koning Harold dacht dat hij de Normandiërs wel even kon verslaan. Ze troffen elkaar op 14 oktober 1066 bij Hastings. En daar ging het verschrikkelijk mis.

Het jaar 1066 was nog wel zo goed begonnen voor Harold Godwinson. Op 5 januari stierf koning Edward van Engeland, op 6 januari droeg hij diens kroon. Mét goedkeuring van de witanagemot, de hoogste raad van edelen van het land. Een welkome beloning voor zijn jarenlange staat van dienst als Edwards vertrouweling en rechterhand.

Maar niet veel later ontving hij een verontrustend bericht over hertog Willem van Normandië, een achterneef. Die had een vloot laten bouwen en een leger op de been gebracht, omdat hij vond dat de Engelse kroon hém toebehoorde.

Harold wist heel goed hoe Willem op dat idee kwam. Een paar jaar eerder had hij inderdaad beloofd diens kandidatuur te steunen zodra de tijd daar was. Maar omdat hij op dat moment Willems gevangene was, vond hij niet dat hij zich daaraan hoefde te houden.

Na ontvangst van dat bericht was Harold meteen in actie gekomen. Hij had een flink leger op de been gebracht en was op mars gegaan naar de zuidoostkust. En nu zat hij al tijden op het Isle of Wight. Goed gesitueerd, goed bewapend, klaar om elke aanval af te slaan. Maar de tijd verstreek. Het werd augustus, het werd september. En die aanval kwam maar niet.

Aan de overkant van het Kanaal zat het Willem van Normandië niet mee. Al maanden geleden was alles klaar voor de oversteek – alleen het weer werkte tegen. En straks was de zomer voorbij en kon hij de boel afblazen.

Wachten was niets voor Willem. Hij was een man van actie, erop gefocust zijn macht te vestigen en uit te breiden. Willem was pas dertien toen zijn vader doodging, en nog een bastaard ook; het was, kortom, niet vanzelfsprekend dat hij de nieuwe hertog werd. Maar hij versloeg zijn rivalen – en daar was hij niet gestopt. Hij had het grondgebied van het naburige Maine aan het zijne toegevoegd, en via een strategisch huwelijk zijn invloedssfeer tot in Vlaanderen uitgestrekt.

Nu wachtte de grootste prijs overzee: de rijke kroon van Engeland. Het was een riskante en kostbare onderneming, en niet iedereen had staan te trappelen om mee te doen. Tot hij de paus zover had gekregen om zijn fiat te verlenen, omdat de kerk in Engeland een beetje een rommeltje was. Zo kreeg zijn invasieplan ineens een heilig tintje.

Met Bretonse, Vlaamse en Franse steun had Willem een groot leger bijeengebracht. Voor de overtocht liet hij zevenhonderd schepen bouwen. Dat van hemzelf, de Mora, was getooid met een vergulde jongensfiguur, die een hoorn aan zijn lippen had en vooruitwees, naar Engeland.

Maar het slechte weer maakte Engeland onbereikbaar, en Willem werd wanhopig. Als de zomer voorbij was, kon hij het wel vergeten. Eén keer waagde hij het erop, maar de winden sloegen hem ver uit koers. Er zat niets anders op dan opnieuw voor anker te gaan. Zijn boegbeeld kon vooruitwijzen wat hij wilde, Willem van Normandië lag stil.

Op het Isle of Wight kwam koning Harold intussen in een lastig parket te zitten. Zijn voorraden raakten op – erger nog: het contingent boerensoldaten eiste het recht op om vóór de oogst weer thuis te zijn. Er was niets aan te doen: op 8 september brak hij op.

Maar als hij dacht dat het hem tegenzat – het zou nog erger worden. Terug in Londen kreeg hij een schokkend bericht. Al de tijd dat hij beducht was geweest op het Normandische gevaar, was in het verre noorden nóg een coup beraamd. En wel door zijn eigen broer Tostig, die met een Noors leger Northumbria was binnengevallen.

Northumbria was oorspronkelijk Tostigs eigen graafschap, maar die had zich er zo onmogelijk gemaakt dat hij was verjaagd, en door koning Edward werd verbannen. Nu bleek hij zijn ballingschap goed te hebben gebruikt. Hij had zich aangesloten bij Vikingen en was een pact aangegaan met de Noorse koning Harold Hardrada. En nu waren die twee in Engeland om de troon te veroveren.

Harold besloot de nieuwe dreiging in de kiem te smoren. Razendsnel marcheerde hij noordwaarts. Onderweg voorzagen zijn verspieders hem van een kostbaar stukje informatie: Tostig en Hardrada zouden op 25 september in Stamford Bridge zijn, om Northumbriaanse gijzelaars in ontvangst te nemen.

Daar wist Harold ze totaal te verrassen. In de slag die volgde sneuvelden ze allebei. Het was en prachtoverwinning voor koning Harold – maar lang zou hij er niet van genieten.

Aan de andere kant van het Kanaal waaide eindelijk de wind uit de goede hoek. Willem kreeg een mooie nazomer in de schoot geworpen. Op het nippertje kon de invasie toch doorgaan.

In de nacht van 27 september zeilden de zevenhonderd schepen van Willem over. In de vroege ochtend van de 28ste meerden ze aan bij Pevensey, in Wessex. En aangezien Wessex Harolds graafschap was, stond Willem meteen op ’s konings eigen grond.

Van Pevensey ging het twintig kilometer westwaarts, naar de stad Hastings. Die werd door Willem ingenomen, waarna hij zich aan de bouw van een burcht zette. Aanstalten om naar Londen op te trekken maakte hij niet. Daarvoor in de plaats stuurde hij zijn mannen erop uit om in de omgeving huis te houden. Hij liet ze plunderen en vernielen op grote schaal, veel meer dan nodig was om zijn leger te onderhouden. Hij had een appeltje te schillen met Harold, en dat zou diens graafschap voelen ook.

Harold kreeg kort na zijn overwinning bij Stamford Bridge dus opnieuw slecht nieuws. Dat Willem toch nog was geland, was een zware tegenvaller, maar dat hij zo tekeerging op zíjn grondgebied was bijna nog erger. Het was een affront.

Zijn adviseurs drongen aan op terughoudendheid. Hun eerste argument: het koninklijke leger had in Northumbria zware verliezen geleden, en het zou nog wel even duren voordat er versterkingen konden komen. Hun tweede: als Harold rustig afwachtte, zou Willem gedwongen zijn om zelf het initiatief te nemen en naar Londen op te trekken. Dat zou een veel gunstiger uitgangspunt voor de koning zijn.

Maar Harold sloeg alle raadgevingen in de wind. De vernielingen in Wessex, die kon hij gewoonweg niet over zijn kant laten gaan. En het succes van zijn bliksemactie tegen Tostig en Harald Hardrada lag nog vers in zijn geheugen.

Op 11 oktober verzamelde Harold zijn gekortwiekte leger en ging hij op weg naar Hastings.

Eindelijk zouden ze tegenover elkaar komen te staan: koning Harold van Engeland en hertog Willem van Normandië. Maandenlang had het treffen in de lucht gehangen, en nu ging het er dan van komen.

Van tevoren was nog wel wat onderhandeld. Ze hadden koeriers heen en weer gestuurd met hun respectievelijke oplossingen voor een vreedzame uitkomst. Willem bood Harold aan dat hij graaf van Wessex mocht blijven – mits hij zijn troon opgaf. Harold beloofde Willem een vrijgeleide terug naar Normandië – mits hij herstelde wat hij had vernield. Maar ieder had het voorstel van de ander afgeslagen.

Harold dacht Willem te kunnen verrassen, maar die had betere verspieders dan Tostig en Hardrada hadden gehad. De hele nacht van 13 op 14 oktober hield Willem zijn leger paraat. Maar Harolds leger liet zich die nacht niet zien, en in de vroege ochtend besloot Willem op weg te gaan om op zijn beurt Harold te verrassen.

De twee legers troffen elkaar elf kilometer buiten Hastings. Harolds leger, circa 7000 man, had veruit de beste positie: boven op de heuvel. Zijn mannen stelden zich in een lange linie op, dicht opeengepakt achter een muur van schilden. Willem verdeelde zijn leger, zo’n 8000 man inclusief cavalerie, over drie verschillende linies. Die stonden aan de voet van de heuvel opgesteld.

De strijd begon om negen uur met trompetgeschal. Slagregens van pijlen over en weer, daarna man-tot-mangevechten. Om twaalf uur werd een pauze ingelast om doden te ruimen. Daarna werd de strijd voortgezet, maar het ging net als daarvoor: Willem schoot geen meter op. De Engelse heuvel bleek onneembaar.

Urenlang werd zo doorgevochten; toen sloegen de Normandiërs plotseling op de vlucht. Althans, zo leek het. Harold, overmoedig geworden, zette de achtervolging in. Maar zodra hij beneden was, keerden de Normandiërs zich om.

Vanaf dat moment kruisten de legers op gelijke voet het zwaard. De hele verdere dag werd doorgevochten – tot ’s avonds een roep door de gelederen ging: koning Harold is dood.
Op het beroemde Tapijt van Bayeux, twee jaar na de slag vervaardigd, lijkt Harold door een pijl in zijn oog te sneuvelen. En zo is het sindsdien ook overgeleverd.

Willem, vanaf die dag ‘de Veroveraar’ genoemd, regeerde 21 jaar als koning. Zijn overwinning veranderde Engeland voor altijd. De Normandiërs vormden nu de elite, en dat betekende het einde van een eeuwenoud Angelsaksisch tijdperk.