Rob Jetten kan geschiedenis schrijven als de eerste openlijk homoseksuele premier van Nederland. In de VS was de verkiezing van Harvey Milk in 1977 groot nieuws: het gemeenteraadslid van San Francisco was een van de eerste verkozen openlijk homoseksuele politici in het land. Hij gold als een belangrijke voorvechter van de homobeweging. ‘Zijn identiteit en geaardheid waren onlosmakelijk verbonden met zijn politiek,’ vertelt dr. Andrew Shield (Universiteit Leiden).
Harvey Milk was niet de eerste openlijk homoseksuele politicus die in de VS werd verkozen voor een openbaar ambt. Waarom wordt hij toch als pionier gezien?
‘In de jaren zeventig radicaliseerde de homobeweging in het Westen. Harvey Milk werd daarbij gezien als een voortrekker, omdat hij als publiek figuur vertegenwoordigde waar velen in de beweging naar streefden. Hij leefde openlijk als homoseksuele man en zijn identiteit leek geen obstakel voor zijn loopbaan. Tot op dat moment werd namelijk aangenomen dat uit de kast komen schadelijk zou zijn voor je carrière, zeker als politicus. Milk zette zijn seksuele geaardheid daarnaast publiekelijk in om op te komen voor gemarginaliseerde groepen.’
Heeft Milk de publieke acceptatie van lhbtqia+ politici in de VS bevorderd?
‘Hij heeft op de lange termijn de weg vrijgemaakt voor politici om uit de kast te komen, maar de homo-emancipatie was geen rechttoe rechtaan proces. Het is onmogelijk om over Milks nalatenschap te praten zonder te vermelden dat hij in 1978, minder dan een jaar na zijn aantreden, is vermoord. De dader werd op dubieuze gronden veroordeeld voor doodslag in plaats van moord. Dit laat zien dat de levens van lhbtqia+ Amerikanen op institutioneel niveau nog steeds als tweederangs werden gezien.’
‘Vervolgens had de aidscrisis in de jaren tachtig een verwoestend effect op de maatschappelijke positie van lhbtqia+’ers. Milk vergrootte in 1978 het publieke bewustzijn over homo-emancipatie. Maar aan het einde van de jaren tachtig was er vanwege de negatieve associatie met hiv een vijandelijker maatschappelijk klimaat ontstaan tegenover homoseksualiteit, wat het moeilijker maakte om publiekelijk uit de kast te komen.’
Hoe zouden Amerikanen reageren als de Democraten een openlijk homoseksuele politicus zouden nomineren voor de volgende presidentsverkiezingen?
‘Het zou absoluut een discussiepunt zijn. Als je Amerikanen vraagt naar openlijk homoseksuele Democratische politici zoals Pete Buttigieg, dan denk ik dat er veel steun zou komen van heteroseksuelen die geloven dat hij homoseksuele kiezers kan bereiken, simpelweg omdat hij dat zelf is. In realiteit werkt dat niet zo. Als je analyseert welke bevolkingsgroepen op Donald Trump en Kamala Harris hebben gestemd, dan zie je dat mensen niet automatisch stemmen op basis van hun ras, geslacht of seksualiteit.’
‘In het geval van Harvey Milk was zijn homoseksuele identiteit onlosmakelijk verbonden met zijn politieke standpunten en zijn inzet voor gemarginaliseerde groepen. De homoseksuele politici die nu in zijn voetsporen treden, hebben niet altijd diezelfde toewijding. Als een homoseksuele politicus gepresenteerd zou worden als Democratische presidentskandidaat, dan bestaat de kans dat gematigde Democraten zich achter hem scharen, terwijl lhbtqia+’ers zich niet vertegenwoordigd voelen omdat hij op queer-vlak te gematigd is.’
Dat Rob Jetten mogelijk de eerste openlijk homoseksuele premier van Nederland wordt, lijkt in buitenlandse media meer aandacht te krijgen dan in Nederland zelf.
‘Ik ben er niet van overtuigd dat dit komt doordat homorechten zo verankerd zijn in Nederland, dat het niet meer uitmaakt of iemand homo is. Het is bijna onmogelijk om discussies over de seksualiteit van een politicus te vermijden, zelfs als diegene er geen expliciete uitspraken over doet. Dat geldt ook in Nederland.’
‘Of Jetten in de geest van Harvey Milk de positie van queer Nederlanders zal verbeteren, valt nog te bezien’
‘De focus op Jettens seksualiteit in internationale media wijst in ieder geval op een zekere mate van optimisme: zijn mogelijke premierschap wordt gepresenteerd als een teken van vooruitgang. Daarbij vraag ik mij wel af hoe homoseksuele Nederlanders over Jetten denken. Zijn ze trots, of vinden ze dat hij niet hun keuze is? Het zou natuurlijk een overwinning zijn voor de queer-gemeenschap om voor het eerst een openlijk homoseksuele regeringsleider te hebben. Maar of Jetten in de geest van Harvey Milk de positie van queer Nederlanders zal verbeteren, valt nog te bezien.’
