De Verenigde Staten lijken op Athene en de Spartaanse samenleving had wel iets weg van de Sovjetmaatschappij. Volgens historicus Fik Meijer is de klassieke oudheid geen ver-van-ons-bedshow.
‘De Atheense geschiedenis doet denken aan wat er nu gebeurt in de Verenigde Staten,’ zegt Fik Meijer, emeritus hoogleraar oude geschiedenis van de Universiteit van Amsterdam. ‘De Atheners benadrukten steeds dat ze de democratie wilden verspreiden, maar zagen zelf niet dat ze dat op een wel heel onhandige manier deden. Net als de Amerikanen nu werden ze vaak niet geloofd.’
De oude Atheners waren trots op hun democratie. Om die te beschermen vochten ze rond 500 v.Chr. bloedige oorlogen uit met de Perzen, die hun democratische vrijheid bedreigden. Na de Perzische Oorlogen namen de Atheners de leiding in een nieuw verbond, de Delisch-Attische Zeebond, die bescherming moest bieden tegen indringers. Maar de zeebond werd meer en meer een machtsinstrument van de Atheners die probeerden andere Griekse staten te democratiseren, ook als die daar niet van gediend waren. En Athene begon zich steeds arroganter te gedragen, tot ergernis van de bondgenoten. Het liep uit op een oorlog, waarin Sparta Athene versloeg.
Meijer trekt de parallel tussen Athene en de Verenigde Staten in Lessen in beschaving. Athene, Rome en Washington, dat hij schreef ter gelegenheid van de eerste Week van de Klassieken, die plaatsvindt van 24 april tot en met 3 mei. Het boekje staat vol vergelijkingen tussen de antieke geschiedenis en het heden. Het is een tactiek die Meijer vaker toepast om de oudheid dichter bij zijn lezers te brengen. ‘Vroeger deden oud-historici en classici alsof de oudheid een totaal andere wereld was,’ zegt hij. ‘Daar ben ik het duidelijk niet mee eens.’
Zelfs de Spartanen, die hun hele maatschappij inrichtten rondom strijd, staan volgens Meijer niet heel erg ver van ons af: ‘In de jaren 1960 ging een groot deel van de olympische medailles naar Sovjetmilitairen. Die samenleving kun je best met Sparta vergelijken. De wil om te winnen is blijven bestaan.’
Ook migratie en vreemdelingenhaat zijn niet nieuw, zo liet Meijer recent nog zien in Vreemd volk. Integratie en discriminatie in de Griekse en Romeinse wereld (2007). En hadden Bush en de zijnen maar geweten van de gelijkenis tussen koning Jugurtha uit de tweede eeuw voor Christus en Saddam Hoessein, één van de meer dan twintig parallellen die Meijer beschrijft in De oudheid is nog niet voorbij (2007). Jugurtha was koning van Numidië, samen met twee neven. Toen hij zijn ene neef vermoordde en de andere verjoeg, dachten de Romeinen aanvankelijk hem snel te kunnen verslaan. Maar Jugurtha maakte het hun onverwacht moeilijk. Hij speelde hen tegen elkaar uit en ontliep zijn straf lange tijd.
Tot zover de overeenkomsten met Hoessein. Want toen de Romeinen Jugurtha eindelijk hadden verslagen, deden ze iets opmerkelijks: ze lieten Numidië met rust. Het bleef voorlopig een (semi-)onafhankelijk koninkrijk. Hadden de Amerikanen dat ook maar gedaan met Irak, impliceert Meijer.
Naast zijn expliciet vergelijkende boeken publiceert Meijer ook primair historische boeken als Keizers sterven niet in bed (2001), over de dood van alle Romeinse keizers, en Gladiatoren (2003). ‘Ik schrijf nu sinds tien jaar populair-historisch boeken en het bevalt erg goed,’ zegt Meijer. ‘Ik doe nog steeds bronnenonderzoek, maar voel me niet meer zo genoodzaakt alle meningen van wetenschappers aan bod te laten komen, zoals ik dat vroeger wel deed. Ik werk nu bijvoorbeeld aan een boek over helden in de oudheid, en een van de figuren daarin wordt de Romein Tiberius Gracchus, die in de tweede eeuw voor Christus land van de rijken wilde verdelen onder de armen. Je kunt hem zien als een sociale held of als iemand die de bestaande orde omver wilde gooien om zelf de macht te grijpen. Vroeger zou ik alle meningen daarover tegenover elkaar hebben gezet. Nu schrijf ik eerder gewoon op wat ik vind: dat hij nu een held zou zijn geweest. Sommigen vinden dat ik daarmee te kort door de bocht ga.’
Meijer schrijft ook nog puur wetenschappelijk werk, over zeegeschiedenis. ‘Daar heb ik altijd al onderzoek naar gedaan. Kort na mijn afstuderen heb ik zelfs nog een tijd gedoken naar een schip voor de Turkse kust. Nu werk ik aan een artikel over het transport van wilde dieren over de Middellandse Zee: hoe deden ze dat, met olifanten en leeuwen aan boord? Ik wil hardmaken dat de Romeinen ook in de winter over zee voeren, ook al wordt het tegendeel beweerd. In de winter waren er ook gevechten met wilde dieren, en ik geloof niet dat de Romeinen, die niet van dieren hielden, die beesten al die tijd in leven hielden.’
Meijer gebruikt alle schriftelijke resten die hij vinden kan om zijn boek rond te krijgen. ‘Dat is wat de oudheid zo bijzonder maakt: dat een beschaving in zo’n vroege fase al zoveel informatie achter heeft gelaten. Neem de heldendichten van Homeros. Het is ongekend dat een bijna schriftloze samenleving met zo’n schitterend verhaal komt over haar eigen wereld, zo’n uiteenrafeling van haar godenwereld.’
De Week van de Klassieken duurt van 24 april t/m 3 mei. Op 25 april opent in het Allard Piersonmuseum in Amsterdam de tentoonstelling Lectori Salutem. Boek en oudheid. Op 26 april vindt er de grote Ken-je-Klassiekenquiz plaats. Het boekje Lessen in beschaving is gratis te krijgen in de boekhandel, bij een aantal actietitels. www.weekvandeklassieken.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
