Home Dossiers Adolf Hitler Geschiedenis van Joden in Nederland

Geschiedenis van Joden in Nederland

  • Gepubliceerd op: 21 juni 2017
  • Laatste update 28 nov 2022
  • Auteur:
    Hans Renders
  • 3 minuten leestijd
Geschiedenis van Joden in Nederland
Hitler en de Tweede Wereldoorlog
Dossier Adolf Hitler Bekijk dossier

In 1995 verscheen het baanbrekende boek Geschiedenis van de joden in Nederland, onder redactie van Hans Blom, Rena Fuks-Mansfeld en Ivo Schöffer. Twee van de drie redactieleden zijn inmiddels overleden. In de pas verschenen herziene uitgave is voor een andere aanpak gekozen. In 1995 was het perspectief ‘Joden als groep met een getalsmatige minderheidspositie’; nu is er veel meer aandacht voor de internationale context van de Nederlands-Joodse geschiedenis.

De eerste berichten over Joden in Nederland stammen uit de dertiende eeuw, en ook toen was er sprake van vervolging. Bijvoorbeeld in 1349, toen zij de schuld kregen van de grote pestepidemie. Maar een blijvende factor die voor antisemitisme zorgde, was het decreet op het Derde Concilie van Lateranen in 1179, waarin gelovigen werd verboden geld uit te lenen tegen rente. Hierbij werd een beroep gedaan op Deuteronomium 23:19-20, waarin staat dat rente alleen aan een ‘vreemde’ gevraagd mag worden, niet aan een ‘broeder’. Joden waren geen christenen en vielen daarmee buiten dit verbod. Dat de Joden door de kerk verdoemd werden omdat ze de kruisiging van Jezus op hun geweten hadden, zorgde voor een theologische onderbouwing. Ze konden zo een rol gaan spelen in de financiële wereld die voor christenen niet was weggelegd.

Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

De verplichting voor Joden een merkteken te dragen dateert al van 1215. Tijdens het Vierde Concilie van Lateranen besloot de paus dat een geel teken op de bovenkleding van Joden noodzakelijk was, omdat te vaak sprake was van seksuele gemeenschap tussen christenen en Joden, doordat die laatsten ‘hun Jood-zijn hadden kunnen verbergen’. De invoering van de verplichte gele ster voor Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog liep, zoals bekend, uit op de deportaties.

De oprichting van de eerste goed georganiseerde vakbond in Nederland levert ook een mooie illustratie van het emancipatie-versus-integratieproces op. Hans Blom beschrijft hoe de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond (ANDB), in 1894 opgericht, veel moeite deed het neutrale karakter van het voornamelijk Joodse ledenbestand te behartigen. Neutraal was de bond trouwens niet, want kort daarop ging de ANDB op in de sociaal-democratische zuil.

Door de ‘nationalisering’ en integratie van de Joodse gemeenschap kwam de nadruk te liggen op Jodendom als religie en als cultuur. De geschiedenis van de Joden in Nederland is er een van harmonieus samenleven met andere bevolkingsgroepen, en in internationaal perspectief is dat tamelijk uniek. Desondanks bleek het voor Adolf Hitler mogelijk hen in zeer korte tijd bijna helemaal ‘uit de samenleving weg te snijden’ tijdens de bezetting.
 
Hans Renders is directeur van het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen.
 
Geschiedenis van de Joden in Nederland
Hans Blom, David Wertheim, Hetty Berg en Bart Wallet (red.)
589 p. Balans, € 49,95

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.