Home Dossiers Middeleeuwen Geloof in de duivel

Geloof in de duivel

  • Gepubliceerd op: 17 januari 2024
  • Laatste update 19 jan 2024
  • Auteur:
    Gaby Craninckx
  • 3 minuten leestijd
Duivels: fresco uit een klooster.
Banner Middeleeuwen
Dossier Middeleeuwen Bekijk dossier

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot HN Actueel? U bent al lid vanaf €1,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

In De lange schaduw van de duivel vertelt historicus Raoul Bauer het verhaal van de duivel door de eeuwen heen. Hij beschrijft hoe de prins van de duisternis steeds de angsten van een tijd vertolkt: als verleider of illusionist, als geheime kracht in de natuur, of als metafoor. Na Bauers overlijden maakten zijn kinderen Dominique en Mikaël Bauer het boek af. Volgens zijn dochter Dominique kent iedere tijd zijn eigen duivel: ‘Vanaf de Late Middeleeuwen was hij machtiger dan ooit.’

Waar komt de fascinatie met de duivel vandaan?

‘Mensen hebben altijd de behoefte gehad de wereld te snappen. Maar die is soms onbegrijpelijk. De realiteit is vaak verwoestend en vol lijden, zoals bij een natuurramp of oorlog. De figuur van de duivel komt tegemoet aan die onbegrijpelijkheid, als naam voor het kwaad. In eerste instantie als theologische figuur, maar later ook in fictie.’

Meer interviews lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

Wanneer kreeg de duivel voor het eerst vorm?

‘In de Joods-christelijke cultuur verscheen de duivel tegelijk met Gods schepping, als een overblijfsel van de chaos die er daarvoor bestond. Zo is hij in het boek Job in de Bijbel de schaduwkant van God. De duivel verleidt God tot een weddenschap: hij moet Jobs vertrouwen op de proef stellen. Om te bewijzen dat Job hoe dan ook op hem blijft vertrouwen, ontneemt God hem zijn geluk. De duivelsfiguur is dan nog niet de vreselijke Satan met hoorntjes en een vorkstaart zoals later, maar vertoont al wel kenmerken van de kwaadaardigheid die belangrijk wordt in latere denkbeelden over de duivel.

Raoul Bauer.
Raoul Bauer. Na zijn overlijden maakten zijn kinderen Dominique en Mikaël Bauer het boek af.

Hoe veranderde de duivel vanaf de Late Middeleeuwen?

‘De wereld werd voorgesteld als een apocalyptisch strijdtoneel tussen het christendom en de duivel. Dat kwam doordat de invloed van de kerk in deze periode groter werd. Satan werd machtiger dan ooit; hij kon met slechte bedoelingen in de hoofden van mensen en van zijn trawanten de “heksen” kruipen. Zo spande hij hen voor zijn karretje.’

Waarom is de duivel een spiegel van zijn tijd?

‘De duivel drukte altijd de schaduwkanten van de mens en de cultuur uit. In de zeventiende eeuw gingen filosofen op zoek naar manieren om waarheid en bedrog van elkaar te onderscheiden. In dit tijdperk werd de duivel dan ook gezien als de illusionist en manipulator bij uitstek. In de twaalfde eeuw was de duivel overigens juist zwakker. Theologisch kregen mensen toen meer manoeuvreerruimte om zelf te kiezen tussen goed en kwaad. De duivel had geen “recht” op hen, en dus ook beperkte invloed op hun vrije wil. Iedere tijd heeft zijn eigen duivel.’

Lange schaduw van de duivel

De lange schaduw van de duivel
Raoul Bauer (red. Dominique en Mikaël Bauer)
256 p. Sterck & De Vreese, € 27,90
Bestel bij Libris.

Openingsafbeelding: Een fresco van duivels in een Bulgaars klooster.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 1 - 2024