Dat de Amerikanen een grote rol speelden bij de vorming van de Europese en Atlantische samenwerking tijdens de Koude Oorlog, was al bekend. Maar historicus Lennaert van Heumen ontdekte dat Amerikaanse intellectuelen al vanaf de jaren dertig hevig discussieerden over de mogelijkheid van een Atlantische unie of een Verenigde Staten van Europa.
‘Het waren niet alleen maar bewindslieden, maar ook Amerikaanse journalisten, academici en zakenmannen, wier invloed op de Atlantische en Europese samenwerking opvallend groot was,’ zegt Heumen, die er promotieonderzoek naar deed. ‘Zij vielen uiteen in twee groepen: de Atlantici en de Europeanisten. Zij waren aanvankelijk in strijd met elkaar. Maar uiteindelijk ontstond er een wisselwerking en inspireerden ze elkaar.’
Meer lezen over Europa? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
De Atlantici waren voorstander van een Europees-Amerikaanse samenwerking, uit angst dat Europa zich neutraal zou opstellen tegenover de Sovjet-Unie. Dit idee werd populairder toen de Koude Oorlog begon en de vijandschap tussen Washington en Moskou groeide. De Europeanisten vonden het idee van een Atlantische unie te ver gaan; zij dachten dat het de noodzaak voor Europese integratie zou wegnemen. Bovendien waren ze bang dat de Verenigde Staten in zo’n unie hun soevereiniteit opgaven. ‘Bij deze groep zaten onder meer isolationisten, die vonden dat Europa zowel politiek als economisch onafhankelijk moest zijn van de VS. Niet alleen het Marshallplan, maar ook de CIA droeg financieel bij aan die onafhankelijkheid. Europa moest een voorbeeld nemen aan de Verenigde Staten, zodat het kon fungeren als afzetmarkt en bondgenoot.’
NAVO en EU
Een Atlantische unie of Verenigde Staten van Europa is er nooit gekomen, maar de Europese Unie en de NAVO hebben veel weg van de oorspronkelijke Amerikaanse ideeën. De oorlog in Oekraïne laat bovendien zien dat Europa nog altijd sterk afhankelijk is van de Amerikaanse bondgenoot, zeker aangezien veel landen niet de vereiste 2 procent van het bbp uitgeven aan defensie. Heulen: ‘Ik zou niet stellen dat de EU en NAVO puur Amerikaanse ideeën zijn. Maar de Amerikaanse steun speelt nog altijd een heel grote rol in de Europese en Atlantische samenwerking.’
Zowel de Europeanisten als de Atlantici zagen het federalisme als het ideale samenwerkingsverband en projecteerden dit idee op Europa. Alleen een federaal kapitalistisch blok naar Amerikaans voorbeeld zou zich kunnen verdedigen tegen de communistische dreiging. ‘Toch leidde de trage Europese integratie tot pessimisme onder veel Amerikaanse intellectuelen. Vooral toen Charles de Gaulle het Verenigd Koninkrijk, en daarmee indirect de Verenigde Staten, afwees als lid van de Europese Economische Gemeenschap. Veel Europeanen, met name in Frankrijk, waren anti-Amerikaans gezind. Al snel zagen ook de Atlantici daarom in dat een federale Atlantische unie te hoog gegrepen was.’
Openingsafbeelding: Parijse arbeiders vieren de verkiezingsoverwinning van F.D. Roosevelt, 1932. Bron: Getty Images.
