Home Europees besef

Europees besef

  • Gepubliceerd op: 18 jun 2009
  • Update 29 mrt 2023
  • Auteur:
    Maarten van Rossem

Dat het met de politieke eenwording van Europa op afzienbare termijn niets zal worden is tegenwoordig een algemeen geaccepteerde opvatting. De oorzaken van dit sombere, wellicht voor sommigen juist opgewekt stemmende toekomstperspectief zijn de afwezigheid van een gemeenschappelijke taal, maar vooral de afwezigheid van een gemeenschappelijke identiteit, een Europees besef.

Hoewel dat niet ontkend kan worden, is het maar de vraag of het ontbreken van deze twee zaken politieke eenwording inderdaad onmogelijk maakt. De afwezigheid van een gemeenschappelijke taal kan worden gecompenseerd door de ontwikkeling van een algemene tweetaligheid, waarbij alle Europeanen dezelfde tweede taal spreken. Een dergelijke ontwikkeling is al jaren gaande: vrijwel alle jonge Europeanen spreken Engels, zij het soms gebrekkig.

Een besef van Europese identiteit moge afwezig zijn bij de modale Europese burger, het is wel aanwezig bij een zakelijke en ambtelijke elite. En er is nog de Europese cultuur, waarover ik het nog niet heb gehad. Een gemeenschappelijke Europese cultuur is er wel degelijk. Wie dat niet wil geloven, adviseer ik eens een groot museum in een Europese hoofdstad binnen te lopen. Laat ik het Kunsthistorisch Museum in Wenen als willekeurig voorbeeld nemen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

De collectie van dat museum is in zo’n drie eeuwen bijeengebracht door de Habsburgers en omvat werk van Rafael, van Titiaan, van Van Eyck, van Brueghel, van Rembrandt, van Velazquez, van de Kampense kluizenaar Avercamp, van Vermeer, van Bellotto en nog tientallen anderen, uit alle windstreken van Europa. Tussen veel van die kunstenaars bestonden een web van contacten en wederzijdse invloed.

En er is natuurlijk ook een gemeenschappelijke Europese geschiedenis. Renaissance, Reformatie, Contrareformatie, Verlichting, Franse Revolutie, Napoleontische bezetting, de eenwording van Duitsland, de Eerste en ten slotte de Tweede Wereldoorlog – het zijn allemaal gebeurtenissen waar heel Europa mee te maken heeft gehad. Wellicht zou ons onderwijs aan die gemeenschappelijke Europese cultuur en geschiedenis eens wat meer aandacht moeten geven.

Welbeschouwd staat het er op dit moment met de Europese eenwording net zo voor als met de nationale eenwording bij de aanvang van het proces van natievorming in de negentiende eeuw. Het was de elite die een zeker nationaal besef had, die dat proces op gang bracht. Had het aan de modale bewoner van bijvoorbeeld Nederland gelegen, dan waren zij tevreden voortgesudderd met hun regionale cultuur en dialect. Als Nederland toen al een democratie zou zijn geweest, dan was er fel verzet geboden tegen natievorming.

Met Europa is het al niet anders. Langs democratische weg zal nooit een federaal Europa ontstaan; de gewone burger van Europa leeft kortzichtig in een kleine wereld. De Europese eenwording moet daarom zoveel mogelijk een eliteproject blijven, dat buiten de reguliere democratische besluitvorming wordt gehouden. Per referendum zal deze grootse en noodzakelijke onderneming met zekerheid mislukken.

Nieuwste berichten

Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer
Cover HN78 2025
Cover HN78 2025
Interview

Broedermoord en ruzie over de erfenis: familiedrama’s zijn van alle tijden

De zomereditie van Historisch Nieuwsblad is gevuld met artikelen over familie. Volgens eindredacteur Mirjam Janssen is het een prachtig thema omdat veel geschiedenis daar nu eenmaal begint. ‘Iemands status en opvoeding, en de mogelijkheden die hij of zij krijgt in het leven hangen voor een groot deel af van de familie. We laten zien hoe families...

Lees meer