Dat het met de politieke eenwording van Europa op afzienbare termijn niets zal worden is tegenwoordig een algemeen geaccepteerde opvatting. De oorzaken van dit sombere, wellicht voor sommigen juist opgewekt stemmende toekomstperspectief zijn de afwezigheid van een gemeenschappelijke taal, maar vooral de afwezigheid van een gemeenschappelijke identiteit en een Europees besef.
Het is echter de vraag of het ontbreken van deze twee zaken politieke eenwording inderdaad onmogelijk maakt. De afwezigheid van een gemeenschappelijke taal kan worden gecompenseerd door de ontwikkeling van een algemene tweetaligheid, waarbij alle Europeanen dezelfde tweede taal spreken. Een dergelijke ontwikkeling is al jaren gaande: vrijwel alle jonge Europeanen spreken Engels, zij het soms gebrekkig.
Een besef van Europese identiteit moge afwezig zijn bij de modale Europese burger, het is wel aanwezig bij een zakelijke en ambtelijke elite. En een gemeenschappelijke Europese cultuur is er wel degelijk. Wie dat niet wil geloven, adviseer ik eens een groot museum in een Europese hoofdstad binnen te lopen. Laat ik het Kunsthistorisch Museum in Wenen als willekeurig voorbeeld nemen.
De collectie van dat museum is in zo’n drie eeuwen bijeengebracht door de Habsburgers en omvat werk van Rafael, Titiaan, Van Eyck, Brueghel, Rembrandt, Velazquez, de Kampense kluizenaar Avercamp, Vermeer, Bellotto en nog tientallen anderen, uit alle windstreken van Europa. Tussen veel van die kunstenaars bestond een web van contacten.
En er is natuurlijk ook een gemeenschappelijke Europese geschiedenis. Renaissance, Reformatie, Contrareformatie, Verlichting, Franse Revolutie, Napoleontische bezetting, de eenwording van Duitsland, de Eerste en ten slotte de Tweede Wereldoorlog – het zijn allemaal gebeurtenissen waar heel Europa mee te maken heeft gehad.
Welbeschouwd staat het er op dit moment met de Europese eenwording net zo voor als met de nationale eenwording bij de aanvang van het proces van natievorming in de negentiende eeuw. Het was de elite die een zeker nationaal besef had en dat proces op gang bracht. Had het aan de modale bewoner van bijvoorbeeld Nederland gelegen, dan was hij tevreden voortgesudderd met zijn regionale cultuur en dialect. Als Nederland toen een democratie was geweest, dan was er fel verzet geboden tegen natievorming.Met Europa is het niet anders. Langs democratische weg zal nooit een federaal Europa ontstaan; de gewone burger van Europa leeft in een kleine wereld. De eenwording moet daarom zoveel mogelijk een eliteproject blijven, dat buiten de reguliere democratische besluitvorming wordt gehouden. Per referendum zal deze grootse en noodzakelijke onderneming zeker mislukken.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
