Home Dossiers Pandemie ‘Een pandemie verandert voorgoed hoe mensen samenleven’

‘Een pandemie verandert voorgoed hoe mensen samenleven’

  • Gepubliceerd op: 23 april 2020
  • Laatste update 02 nov 2022
  • Auteur:
    Maurice Blessing
  • 4 minuten leestijd
‘Een pandemie verandert voorgoed hoe mensen samenleven’
Cover van
Dossier Pandemie Bekijk dossier

In de ‘stelling’ reageert een vast panel van historici op een actuele gebeurtenis.

Beatrice de Graaf

‘De geschiedenis vertelt ons verbazingwekkend weinig over de echte gevolgen van een pandemie. Van de negende-eeuwse koepest wordt wel gezegd dat hij tot het vertrek van de Vikingen heeft geleid. En van de Zwarte Dood in de veertiende eeuw dat deze tot een betere omgang van heren met hun lijfeigenen heeft geleid. Maar daarbij moeten we volledig vertrouwen op overleveringen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Wat we wel met zekerheid weten, is dat de Spaanse Griep arbeidstijdverkorting en een grotere maatschappelijke participatie van vrouwen bespreekbaar maakte. Maar voor zo’n bijeffect moet wel een groot deel van de bevolking het leven laten. Bij de Spaanse Griep ging het om veertig miljoen Europese doden. Bij de Zwarte Dood om veertig tot zestig procent van de bevolking. Daar zal COVID–19 gelukkig niet aan raken.

We weten dus erg weinig over de gevolgen van pandemieën op de langere termijn. Behalve dat ze de ongelijkheid in samenlevingen doorgaans vergroten. Waar ik me dan ook vooral ook zorgen over maak, is de ongelijkheid in leefomstandigheden en veerkracht om met deze ziekte om te gaan. Wat betekent dit voor kinderen in onveilige gezinnen, mensen die onvoldoende verzekerd zijn, of geen sociaal vangnet hebben? Psychologen maken zich zorgen over de toename van depressies en stoornissen. Die geschiedenis moet zich nog ontvouwen.’

Martin Sommer

‘Thucydides schrijft in De Peloponnesische Oorlog over de pestuitbraak in Athene van 430 v.Chr. Terwijl de Atheners tijdens de oorlog met Sparta hun zaken onder controle leken te hebben, leidde die pestuitbraak tot chaos en ontwrichting. Men hield zich niet meer aan de begrafenisrituelen, die altijd hadden gefungeerd als symbool voor een ordentelijke samenleving. Inderdaad bleek de pestepidemie het voorspel van het einde van het welvarende en machtige Athene.

Momenteel sterven in Nederland patiënten moederziel alleen op de intensive care, zonder dat ze hun geliefden nog te zien krijgen. Dat is een hartverscheurende toestand. Begrafenissen worden tot een minimum beperkt. Net als tweeduizend jaar geleden zijn rituelen ook nu nog graadmeters voor de maatschappelijke orde. Alleen in Rusland wordt nog vrolijk getrouwd. De autoriteiten daar hebben bekend gemaakt dat slechts een milde variant Moskou heeft bereikt. Zij zullen snel anders piepen.

En dan heb je de hooggeleerden die dankzij COVID–19 een heel andere samenleving zien gloren, zonder multinationals en vliegtuigen, en voorzien van louter vegetarische slagers en bioboeren. Iedereen ziet zijn kans schoon om zijn morele gelijk te halen. Ik las zelfs dat deze pandemie de oplossing is, aangezien de mensen het probleem zijn. Wie zo denkt, raad ik aan een avond Thucydides te lezen. Daar is nu immers ruimschoots de tijd voor.’

Eva Rovers

‘Ik word een beetje moe van al die mensen die nu voorspellen welke invloed COVID–19 zal gaan hebben. We zitten in het oog van de storm – van daaruit is niet te voorspellen wat de consequenties zullen zijn. De voorspellingen over hoe corona onze samenleving gaat veranderen, gaan bovendien vaak over de economie, onze manier van werken, van reizen of consumeren. Over al die aspecten van het leven die nu direct geraakt worden.

Maar als je het mij vraagt zijn juist de indirecte, ondenkbare gevolgen veel interessanter. Kijk bijvoorbeeld wat er gebeurde in 1590 toen de pest in Engeland weer eens de kop opstak. Ook toen moesten mensen gaan thuiswerken. Onder wie ook Shakespeare, omdat alle theaters de deuren sloten. Het resultaat: hij begon voor het eerst poëzie te schrijven.

En toen om dezelfde reden de Universiteit van Cambridge in 1665 de deuren sloot, begon Isaac Newton met zijn wandelingen. Het bekende verhaal dat hij de werking van de zwaartekracht ontdekte doordat een appel uit een boom viel toen hij daaronder zat uit te rusten, stamt uit die periode. Stel je eens voor hoe de wereld eruit zou hebben gezien zonder het inzicht van Newton, laat staan de poëzie van Shakespeare!’

Lees meer artikelen over pandemieën

In de strijd tegen COVID-19 kunnen we leren van vroegere voorbeelden, schrijft Beatrice de Graaf. Dat geldt zeker voor de nauwe internationale samenwerking in de negentiende eeuw.

In geschiedenisboeken is het meestal niet meer dan een voetnoot, maar de Spaanse griep veroorzaakte in 1918 in Nederland grote maatschappelijke ontwrichting.

Europeanen reageerden op de doodsdreiging van de pest door te bidden, zich af te zonderen of te feesten.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer