Dirk van Os bleef een buitenbeentje

Koopman, financier, reder en verzekeraar Dirk van Os bekleedde rond 1600 een centrale rol in de Republiek. Toch stuitte hij als voormalige Antwerpenaar op regelrechte xenofobie.

Dirk van Os woonde de eerste helft van zijn leven in Antwerpen, de tweede in Amsterdam. Hij maakte de ondergang van Antwerpen mee en zag hoe Amsterdam de positie van handelsmetropool razendsnel overnam. Alice Boots en Rob Woortman laten zien hoe deze veranderingen in één mensenleven hebben plaatsgevonden.

Meer recensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Van Os greep zijn kansen. Als Brabander in Holland wist hij zijn voorsprong in de kennis van dubbele boekhouding, ‘papieren’ geld als de wisselbrief en het assurantiewezen in klinkende munt om te zetten. Hij stond aan de bakermat van de VOC en bedacht wellicht de aandelenconstructie voor deze onderneming. Ook bij de drooglegging van de Beemster speelde hij een vooraanstaande rol. Zijn woning in de Nes fungeerde voor de komst van het Oost-Indisch Huis aan de Kloverniersburgwal als VOC-kantoor en de grootaandeelhouders van de Beemster wisten zijn huis eveneens te vinden.

Boots en Woortman schetsen ook de historische context, zoals de domineesstrijd tussen de gomaristen en arminianen. Het theologische vraagstuk over de predestinatie dreigde in 1618 op een heuse burgeroorlog uit te lopen, met raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt als zoenoffer voor de hardline calvinisten. Verder komen de eerste schreden van Jan Pieterszoon Coen in de Oost aan de orde. Met hem had Van Os als VOC-bestuurder zijdelings te maken. Wat het meest beklijft is de bekrompenheid van de Amsterdamse multiculturele samenleving. De stad profiteerde enorm van de aanwezigheid van de Brabanders – van hun rijkdom, kennis en ondernemingszin. Maar het bleven vreemde eenden in de bijt, die vanwege hun rare tongval, bekakte manieren en bourgondische levensstijl met de nek werden aangekeken. Gerbrand Bredero zou de xenofobe tweestrijd in 1618 vereeuwigen in de Spaanschen Brabander. Toen was in Amsterdam Reinier Pauw inmiddels aan het bewind gekomen, een rasechte Amsterdammer die er alles aan deed om lieden als Van Os te weren uit het stadsbestuur. Boots en Woortman hebben zijn leven buitengewoon vitaal op schrift gesteld.

Openingsbeeld: De doelheren der Kloveniersdoelen door Govert Flinck, 1642.