Martin Sommer:
‘Ik zou het begrip “bevolkingspolitiek” graag uit de nare sfeer van de eugenetica willen halen. Want het lijkt me juist heel verstandig als de overheid zich om de toekomst bekreunt. Dat doen we toch ook om de economie, of het klimaat? Beide kun je overigens niet los zien van bevolkingspolitiek. We hebben bepaalde buitenlandse arbeidskrachten gewoon nodig, en elke bevolkingsgroei heeft nu eenmaal directe gevolgen voor het klimaat.
We hebben de afgelopen jaren in Groot-Brittannië kunnen zien wat er kan misgaan als de overheid zich niet goed in bevolkingspolitiek verdiept. De Britten waren ruim tien jaar geleden de eersten om de grenzen voor werknemers uit Oost-Europa te openen. Vrij verkeer, daar houden Britten immers van. Er was een rapport dat uitwees dat er 60.000 Polen zouden komen. Het werden er twintig keer zoveel. Nu hebben we de Brexit-problemen als uitvloeisel.
Een ander goed voorbeeld van een falende bevolkingspolitiek is de huidige discussie rond het betaalbaar houden van onze pensioenen. In Den Haag is lang beweerd dat daarvoor een aanhoudende immigratiestroom noodzakelijk zou zijn. Maar als je dat narekent in harde bevolkingscijfers, dan zijn er in 2100 39 miljoen Nederlanders. Door zo te redeneren maak je van het pensioensysteem een piramidespel, met de leefbaarheid als inzet.’
Beatrice de Graaf:
‘Elke moderne staat doet aan bevolkingspolitiek. Alleen doet de ene dat wat subtieler dan de andere. Dan hebben we het dus over het hele spectrum: van de duistere interventies van het Derde Rijk, geïnspireerd door eugenetica en rassenleer, tot de Chinese eenkindpolitiek en, aan het andere uiteinde, onze kinderbijslag en kinderopvangtoeslag.
Bevolkingspolitiek is feitelijk inherent aan elke vorm van centraal bestuur. Al in de Middeleeuwen werd er in gebieden waar de pest had huisgehouden aan “repopulering” gedaan. Ook vroegmoderne vormen van interne kolonisatie gingen met bevolkingspolitiek en Umvölkerung gepaard. Denk aan Catharina de Grote en Alexander I, die grote cohorten Russen naar de Krim verplaatsten. Jozef Stalin leerde van deze voorbeelden.
Met de verfijning van de moderne bureaucratie namen de mogelijkheden van bevolkingssturing toe. Laten we niet vergeten dat de Noordoostpolder eerst door de Duitse bezetter, en daarna door Nederland in de wederopbouwperiode als proeftuin voor kolonisatie werd ingezet. Gezinnen werden bewust geselecteerd op grond van maatschappelijke antecedenten om een sociaal wenselijke gemeenschap te vormen. Dat ging met minstens zoveel leed als discriminatie gepaard, zoals de journalist Eva Vriend meesterlijk heeft gereconstrueerd in Het nieuwe land. De vraag is dus niet of bevolkingspolitiek mág, maar of de onderliggende keuzes gerechtvaardigd zijn.’
Felix Klos:
‘Nee: het is de taak van de overheid om de vrijheid en gelijkheid van de burgers te garanderen. En – naar Aristoteles – een zo groot mogelijk levensgeluk te bewerkstelligen. Voor dat laatste is economische groei nodig, maar ook een uitgebalanceerd sociaal en ecologisch systeem.
Die doelstellingen bijten elkaar natuurlijk regelmatig. Zo raakten de Europese grootmachten in de achttiende eeuw in de ban van het mercantilisme, dat de wereldeconomie beschouwde als een zero-sum game van winnaarsnaties en verliezers. Ze meenden dat ze door de bevolkingsgroei te stimuleren een zo groot mogelijk deel van de taart konden bemachtigen. Een denkwijze die ook doorklonk in de veel latere bevolkingspolitiek van Adolf Hitler en Jozef Stalin.
Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw was er meer aandacht voor de grenzen van de groei. De voorspelling van de Club van Rome dat de groeiende mensheid al snel niet meer in staat zou zijn zichzelf te voeden — iets wat Thomas Malthus al rond 1800 had beweerd — is gelukkig niet uitgekomen. Dat geeft vertrouwen in het menselijke vernuft om nieuwe wegen te vinden. Die inventiviteit moeten we nu aanwenden om nieuwe ecologische bedreigingen te voorkomen, die niet zelden worden veroorzaakt door extreme bevolkingsgroei. Een doordachte bevolkingspolitiek is dus meer dan ooit nodig.’
