De Spelen van 1980 werden geboycot

Dat alles was tegen het zere been van de regering-Van Agt in Nederland en de regering-Thatcher in Groot-Brittannië. Beiden hadden zich aangesloten bij de Amerikaanse boycot van de Olympische Spelen in Moskou.

De reden was de Sovjet-inval in Afghanistan in de kerstdagen van 1979. De Sovjets beweerden dat ze met hun enorme troepenmacht een hulpverzoek inwilligden van een bevriende regering. De Afghaanse regering wankelde namelijk door een gewapende opstand van islamitische groepen die zich onder meer verzetten tegen de met harde hand doorgevoerde emancipatie van de Afghaanse vrouw. De VS hielpen deze opstandelingen aanvankelijk met niet-militaire hulp. Twee weken na de inval begonnen de Amerikanen ook wapens te leveren, via het grensgebied met Pakistan.

De Amerikaanse president Carter verketterde de Sovjet-inval. Openlijk zei hij te vrezen dat de Sovjets via Iran zouden doorstoten naar de Perzische Golf. Daarmee kwam de Amerikaanse veiligheid in gevaar, aangezien de olierijke regio gold als van groot strategisch belang.

In januari 1980 had Carter gezegd dat hij de Spelen ging boycotten als de Sovjets zich op 20 februari nog in Afghanistan bevonden. De West-Europese steun voor een boycot nam toe toen slechts een paar dagen na dit Amerikaanse ultimatum de bekende dissident Andrej Sacharov in Rusland werd opgepakt en naar Siberië verbannen. Dat schokte de Europeanen misschien wel meer dan de inval in Afghanistan.

Premier Van Agt reageerde instemmend op een brief van Carter om deel te nemen aan de ban. Net als de Britse premier Thatcher schrapte hij de overheidssteun aan sporters die alsnog zouden afreizen. Ook deed Nederland mee aan een door de VS opgestart overleg in Genève om in allerijl zogenaamde Tegenspelen te organiseren. In de Tweede Kamer werd een motie aangenomen om een boycot te steunen.

Uiteindelijk zouden in navolging van de Amerikanen ruim vijftig landen de Spelen in Moskou aan zich voorbij laten gaan. Toch eindigde de door president Carter uitgeroepen boycot in een betrekkelijke mislukking. Allereerst omdat de Sovjets zich niet uit Afghanistan terugtrokken. Ze beten zich nog tien jaar lang vast in het onmogelijke conflict.

Daarnaast lieten veel belangrijke landen het afweten. Het Amerikaanse Olympische Comité bezweek in april 1980 onder de politieke druk en trok zich terug. Andere nationale comités hielden wel vol: in Nederland legde het NOC de politieke oproepen naast zich neer. In Groot-Brittannië had het comité al direct in januari laten weten de boycot niet te volgen. Ook West-Duitsland reisde af, evenals landen als Frankrijk, Griekenland, Denemarken, Zweden, Zwitserland, Spanje en Australië.

Toen de Spelen in augustus 1980 in Moskou van start gingen, waren er slechts iets minder landen dan vier jaar eerder tijdens de Spelen in Montreal. Destijds hadden ruim 22 Afrikaanse leden hun deelname ingetrokken, uit protest tegen de aanwezigheid van Nieuw-Zeeland. Het twistpunt was dat het Nieuw-Zeelandse rugbyteam in 1976 in Zuid-Afrika was geweest ten tijde van rassenrellen in de township Soweto.

Wat de Amerikaanse boycot eveneens dof maakte, was de steun die er wel was. Denk aan het Chili van de dictatoriale generaal Pinochet. Of aan Zuid-Korea, dat indertijd een autocratie was en waar in december 1979 een staatsgreep had plaatsgevonden. Het bevriende Taiwan was eveneens een dictatuur, waar in december protesten waren neergeslagen. Evenmin hielp het dat de Filippijnse dictator Marcos achter de Verenigde Staten stond. Met zo’n coalitie is het lastig opkomen voor de universele mensenrechten, zoals de inzet was van de Verenigde Staten.

Steun kwam ook van de Golfstaten: Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar en Oman. Maar geen van die landen had een olympische ploeg, dus hun afwezigheid maakte geen indruk. Om steun in Afrika los te weken, werd bokser Muhammad Ali op rondreis over het continent gestuurd. Ook dat was geen succes, wellicht omdat de Verenigde Staten het vaak opnamen voor het racistische Zuid-Afrika.

De steun voor de Verenigde Staten was dus niet massief. In Nederland peilde tv-programma Aktua Tv van de TROS dat 65 procent van de bevolking vond dat een sportevenement niet tot politiek pressiemiddel moet worden gemaakt. Dat vond ook de Duitse oud-bondskanselier Willy Brandt. Boos zelfs was Lord Killanin, de voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité (IOC). Hij verzette zich fel tegen de politisering van de Olympische Spelen en beklemtoonde de onafhankelijkheid van de nationale olympische comités, die hun beslissingen moeten nemen zonder druk van regeringen.

De ruim twintig internationale sportbonden die in Moskou aanwezig zouden zijn, sloten zich bij dat IOC-standpunt aan. Een gezamenlijke verklaring die pleitte voor deelname was opgesteld door niemand minder dan prins Philip, de man van de Britse koningin Elisabeth. Hij was voorzitter van de internationale ruitersportbond. Zelf bleef hij wel thuis, om ongemakkelijke situaties te voorkomen. Aan journalisten vertrouwde hij toe dat hij maar een handige ziekte moest oplopen. Makkelijker werd het voor hem toen de Britse ruiters besloten de Spelen te mijden.

Begin augustus 1980 was het sportevenement weer voorbij. Gemiddeld hadden er in Nederland 700.000 mensen naar de tv-verslagen gekeken, flink minder dan vier jaar eerder in Montreal. De NOS deed in de veertien dagen dat de Spelen in Moskou duurden zo’n 2,5 uur per dag verslag. Dat was nog niet de helft van wat de NOS in 1976 had uitgezonden.

‘Het gevoel dat je krijgt als je over de finish gaat, is onbeschrijflijk’, keek marathonloper Gerard Nijboer in 1980 terug bij de NOS. Het was de eerste keer dat een Nederlandse marathonloper een olympische medaille won. Hij kreeg hem omgehangen door Lord Kallinin, de IOC-voorzitter die zo hard zijn best had gedaan om politiek en sport uit elkaar te houden.