Ik was een maand op Bali. Bali is een mooi eiland, met een rijke geschiedenis. Dat is een snel en makkelijk cliché, maar de toerist zal niet zo snel en makkelijk in die geschiedenis doordringen. Wat hij op het eerste gezicht ziet is veel traditie en minder de levend gehouden herinnering aan historische gebeurtenissen. Geschiedenis is het beschrijven en markeren van veranderingen. Traditie is het handhaven van wat hetzelfde blijft en moet blijven.
Treffend is de levende dagelijkse praktijk van eeuwenoude tradities naast de moderniteit van de global village. Midden op een druk kruispunt waar horden brommers, motorfietsen en auto’s elkaar kruisen en passeren brengt een vrouw kalm hurkend een offer aan de goden van die plek: zelfgemaakte bakjes van blad met bloemen erin en een handje rijst. Ze prevelt wat woorden, staat dan op en loopt weg. Juist vanwege dat bijna animistische karakter dat van de godsdienst geen onderdrukkend systeem maakt, is iedereen welkom om de plechtigheden gade te slaan of eraan mee te doen.
Bali week af van de rest van de archipel doordat de islam er slecht kon aarden. De Balinese vorm van het hindoeïsme bleek bestand tegen kerstening en islamisering. Het is de tragische ironie van het lot dat de bomaanslagen door islamistische terroristen vooral de Balinese bevolking hebben getroffen. De economische schade is aanzienlijk. De wanhoop is groot. Zelfmoord – vroeger vrij ongebruikelijk – is er toegenomen.
Op twee plaatsen in de buurt van de hoofdstad Denpasar staan uit de kluiten gewassen standbeelden in sociaal-realistische stijl. We zien soldaten die krijgshaftig met een hand in de verte wijzen en in de andere hand de klewang of het geweer dragen waarmee de vijand werd bestreden en overwonnen. Het zijn helden van de vrijheidsstrijd in 1945. Het vliegveld is naar een van hen genoemd: Ngurah Rai. Wie als Nederlandse toerist arriveert, kijkt meteen in de loop van zijn geweer.
Ik geneer me ervoor dat we eind jaren veertig – zelf net bevrijd van een bezetter – de handelwijze van bezetters tegen verzet zo makkelijk overnamen. Natuurlijk zijn er excuses te bedenken: ‘Je moet het in de tijd zien’, ‘Nederland heeft als koloniale macht toch ook veel goeds gebracht’, en ‘Vergeet niet dat de inlanders bloeddorstig en wreed waren’. Dat mag allemaal waar zijn, maar wat betreft bloeddorst hadden de Nederlanders ook een naam te verliezen.
Rond 1900 vond Nederland het tijd worden de buitengewesten onder een strakker koloniaal bewind te plaatsen. Het monopolie op de opiumhandel moest worden beschermd en het ‘onbeschaafde’ volk moest worden geciviliseerd. Een expeditie tegen de Balinese rajah van Lombok lag in de rede. Deze verliep aanvankelijk desastreus. Men riep om wraak. Een van de officieren die de wraakoefening leidden was Colijn, goed vaderlander en goed christen.
Colijn schreef zijn vrouw: ‘We mochten toen geen genade meer geven. Ik heb 9 vrouwen en 3 kinderen, die genade vroegen, op een hoop moeten zetten en ze zoo dood laten schieten. Het was onaangenaam werk, maar ’t kon niet anders. De soldaten regen ze met genot aan hun bajonetten. ’t Was verschrikkelijk werk. Ik zal er maar over eindigen.’ Aan zijn ouders schrijft hij dat hij zich tijdens het ‘verschrikkelijk’ karwei maar even omdraaide om een sigaar op te steken.
Na de verovering van Lombok ging de strijd op Bali verder. De vorsten bevonden zich tegenover een overmacht aan Nederlanders, en liever dan het op te geven begingen ze puputan: ze stortten zich willens en wetens in het vijandelijk vuur – mannen, vrouwen en kinderen. Dat vijandelijk vuur heeft niet geaarzeld.
Niet alleen het opiummonopolie was gered, maar ook was het rijke bezit van de Balinese vorsten geconfisqueerd: gouden en ivoren sieraden en voorwerpen. De Lombok-schat. Nog steeds in Nederlands bezit. Onze Elgin-marbles. Wordt het geen tijd voor teruggave?
Nelleke Noordervliet
Dit artikel is exclusief voor abonnees
