Home De onzichtbare hand – Bas van Bavel

De onzichtbare hand – Bas van Bavel

  • Gepubliceerd op: 05 apr 2018
  • Update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Rob Hartmans
De onzichtbare hand – Bas van Bavel

Er bestaat een enorme behoefte om de geschiedenis, ondanks alle tegenslagen en vreselijke intermezzo’s, te zien als een opgaande lijn. Alle oorlogen, genociden en totalitaire dictaturen ten spijt is de mensheid er nu per saldo beter aan toe dan bijvoorbeeld 200 jaar geleden.

Niet alleen in wetenschappelijk, technisch en materieel opzicht is er enorme vooruitgang geboekt, maar ook moreel zijn we vele stappen verder. Ondanks alles nemen vrijheid en gelijkheid toe. De moderniteit wint terrein, en de belangrijkste motor van deze gunstige ontwikkeling is de vrijemarkteconomie.

Volgens economisch historicus Bas van Bavel is dit een sprookje. Niet dat hij de technologische ontwikkeling en de toename van de materiële welvaart ontkent, maar het idee dat de wereld steeds vrijer en gelijker wordt is volgens hem een illusie. En bovendien bestrijdt hij de opvatting dat de mensheid heel lang maar wat heeft aangemodderd, en dat het pas echt wat werd met de vooruitgang toen vanaf het begin van de negentiende eeuw de markteconomie ontstond.

In De onzichtbare hand laat hij zien dat markteconomieën al veel eerder voorkwamen, en dat die bovendien een eigen dynamiek kennen, waarbij na periodes van opkomst en bloei onvermijdelijk verval intreedt. Hij concentreert zich hierbij op het islamitische rijk in het huidige Irak, tussen pakweg 600 en 1000 n.Chr., de Italiaanse stadstaten tussen 1000 en 1500, en de Lage Landen in de periode 1100-1800. En tot slot behandelt hij de opkomst van de moderne economieën in Engeland, de VS en West-Europa.

Volgens Van Bavel zijn door de hele geschiedenis heen onvrijheid en ongelijkheid de norm geweest, en werd dit patroon alleen af en toe doorbroken in samenlevingen waarin mensen zich van onderop organiseerden. Hier ontwikkelden zich markten, die aanvankelijk een enorme stimulans betekenden voor ondernemerschap, innovatie en arbeidsdeling. Hierdoor nam de welvaart in deze samenlevingen als geheel enorm toe, maar ontstonden er tegelijkertijd rijke elites die de politieke macht naar zich toe begonnen te trekken. Dit gaf hun de mogelijkheid de spelregels te wijzigen, waardoor de ongelijkheid steeds groter werd en de economische ontwikkeling stagneerde. De vermogende bovenlaag werd nog wel rijker, maar de midden- en lagere klassen raakten steeds verder achterop. Dit patroon is volgens Van Bavel nu zichtbaar in de moderne westerse economieën en zal waarschijnlijk grote gevolgen hebben voor de democratische rechtsstaat in deze landen.
 
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
 
De onzichtbare hand. Hoe markteconomieën opkomen en neergaan
Bas van Bavel
485 p. Prometheus, € 29,99

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 4 - 2018

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer