De tv-serie Colditz schetste in de jaren zeventig een heroïsch beeld van Britten in een Duitse gevangenis. Ben Macintyre ontrafelt dit heldenepos en laat zien dat het er in werkelijkheid heel anders aan toeging.
Colditz is een indrukwekkend gotisch kasteel dat uitkijkt op een pittoresk dorpje in Oost-Duitsland. Na de oorlog was het een begrip, een symbool van hoop in bittere, zo niet hopeloze omstandigheden. Gedurende de Tweede Wereldoorlog werden hier vluchtgevaarlijke geallieerde officieren gehuisvest, omdat het vrijwel niet mogelijk zou zijn uit die vesting te ontsnappen. Nog los van de plaatselijke, Saksische bevolking die het voorzien had op ontsnapte gevangenen. Toch vond de ene na de andere vluchtpoging plaats vanuit dit Offizierslager.
Meer recensies van historische boeken lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Je moet als historicus maar durven tornen aan een gestold beeld als ‘Colditz’, dat in het collectieve geheugen verankerd is door de populaire gelijknamige Britse televisieserie (1972-1974), waarin doorgaans besnorde, op en top Engelse jolly chaps dankzij uitzonderlijk vernuft de stramme, domme Duitsers erin lieten lopen en spectaculair de benenwagen namen. De historische werkelijkheid was anders; nogal wat Nederlanders speelden bijvoorbeeld een heldenrol. Tweeëndertig mannen ontsnapten, onder wie elf Engelsen en 21 militairen van andere nationaliteiten. Die feiten pasten niet in het Britse plaatje van de serie. Datzelfde lot trof communisten, arbeiders, homoseksuelen en vrouwen, om maar enkele uitgesloten groepen te noemen. Mcintyre geeft ze hier een stem.
Hij wilde niet meegaan in wat hij de Colditz-mythe noemt. In plaats daarvan richt hij zich op de ‘Colditz’-bevolking, ook de bewakers en dorpsbewoners. Hij laat zien wie dat waren en hoe hun interactie was. Hij toont daartoe uitgebreid het heterogene in de groep gevangenen – doordat ze tot andere klassen behoorden, door racisme (antisemitische Franse officieren) of simpelweg vanwege hun nationaliteit. Van Europese camaraderie was daardoor geen sprake. In Mcintyres weergave is de minisamenleving daar ronduit vooroorlogs, tot op het bot verdeeld door afkomst, politiek, ras en seksuele voorkeur.
Stap voor stap ontrafelt hij het overgeleverde heldenepos. Zo waren de ontsnappingen eerder uitzondering dan regel. Het kampbestaan was dodelijk saai, gevuld met wachten, bezigheidstherapie en studentikoze ongein. Ironisch genoeg vergrootte die sleur juist de drang te ontsnappen. Seks met het andere geslacht was ook een zeldzaam goed, dus verpoosden de heren nogal eens erotisch met elkaar. Voorts laat Macintyre weinig heel van het beeld van de bijna achterlijke Duitse Wehrmacht-bewakers.
Colditz was geen pretpark, maar daarbuiten was je als gevangene slechter af.
Colditz. Het waargebeurde verhaal over het streng beveiligde nazifort en de vele spectaculaire ontsnappingen
Ben Macintyre
380 p. Meulenhoff Boekerij, € 21,99
Bestel bij Libris
