De evangelisten bieden weinig informatie over het leven van Jezus. Wie meer over hem en over de roerige tijd waarin hij leefde wil weten, leest ook hun tijdgenoot Flavius Josephus, zo betoogt Fik Meijer in zijn boek Jezus en de vijfde evangelist.
Onrust in Palestina? Het was 2000 jaar geleden al niet anders. De Romeinen heersen met ijzeren hand. Er zijn gewelddadige opstanden die bloedig worden onderdrukt. Al dan niet zelfbenoemde profeten en vrijheidsstrijders trekken hordes volgelingen aan.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Evangelisten
Eén van hen is Jezus van Nazareth. Dat we over al die anderen weinig terugvinden in de Bijbel is niet zo vreemd. De evangelisten Marcus, Matteüs, Lucas en Johannes waren immers geen geschiedschrijvers, maar vooral verkondigers van ‘de blijde boodschap van het naderend koninkrijk van God’.
De Joodse geschiedschrijver Flavius Josephus geeft die ontbrekende informatie wel. Voor mij is hij de vijfde evangelist. In zijn grote werken De Joodse Oorlog en De Oude Geschiedenis van de Joden doet hij verslag van de conflicten tussen Joden en Romeinen en Joden onderling.
Een gelovige Jood als Josephus zou onmogelijk zinnen als ‘Hij was de Christus’ en ‘Hij was verschenen op de derde dag’ hebben kunnen schrijven
Jezus behandelt hij in een bijzonder getuigenis: het Testimonium Flavianum. Dat gaat kort in op Jezus’ leven en zijn kruisdood onder de Romeinse prefect Pontius Pilatus. Een opmerkelijke tekst die tot veel debat heeft geleid. Volgens sommige historici is het een latere toevoeging. Een gelovige Jood als Josephus zou onmogelijk zinnen als ‘Hij was de Christus’ en ‘Hij was verschenen op de derde dag’ hebben kunnen schrijven. Anderen beschouwen de passage als authentiek.
Ik neem een midden-standpunt in. Als de typisch ‘christelijke’ typeringen uit de tekst worden gefilterd resteert een passage over Jezus’ leven die wel degelijk uit de pen van Josephus kan zijn gekomen.
Volksbewegingen
Met Josephus’ achtergrondinformatie kunnen we Jezus een plaats geven in het Palestina van de eerste eeuw. Hij gidst ons door Judea en Galilea, vertelt over de gespannen situatie in het land, gevolg van onderdrukking en uitpersing door belastinggaarders. De armoede is enorm. Vooral op het platteland zijn veel bendes actief.
Het is niet ongewoon dat predikers en leiders van volksbewegingen zich voordoen als messias of profeet. Jezus was dan ook bepaald niet de enige wonderdoener en exorcist die door tallozen werd bewonderd. Josephus geeft Jezus relatief weinig aandacht, omdat zijn optreden minder losmaakte dan dat van anderen die – in tegenstelling tot Jezus – geweld niet schuwden. Geweld tegen de onderdrukker was voor hen een belangrijk wapen.
Jezus trok niet aan het hoofd van ontevreden boeren naar de kantoren van de belastinggaarders, hij plunderde niet de landerijen van aristocraten, hij beloofde niet de bezittingen van de rijken onder de armen te verdelen.
Misschien zou je moeten zeggen dat hij juist het tegenovergestelde deed. Zijn ‘koninkrijk van God op aarde’ was niet gebaseerd op haat en wrok jegens de machthebbers of op onberedeneerd geweld tegen iedereen die het niet met hem eens was. Het berustte op medeleven en liefde, zelfs voor vijanden, en op vrede.
Die opstelling maakte hem kwetsbaar, omdat hij zijn aanhangers wel veel beloofde, maar hun uiteindelijk niet kon geven wat ze van hem verwachtten. Het volk keerde zich van hem af, zoals enkele malen duidelijk werd, het meest pijnlijk op de laatste dag van Jezus’ leven.
Jezus was bepaald niet de enige wonderdoener of exorcist
De evangelisten vertellen daarover een wonderlijk verhaal. Toen Pontius Pilatus op het paasfeest de voor zijn paleis verzamelde menigte voor de keuze stelde Jezus vrij te laten of een andere gevangene, Barabbas, koos het volk massaal voor de laatste.
Voor de evangelisten een schandelijke keuze, maar vanuit de achtergrondinformatie van Josephus begrijpelijk. Vermoedelijk was Barabbas niet de crimineel die de evangelisten van hem maakten, maar een vrijheidsstrijder die door de Romeinen gevangen was gezet. Hij had gedaan wat Jezus had nagelaten: hij had de Romeinen uitgedaagd. Het geweld van Barabbas was de Joden meer waard dan de vredesboodschap van Jezus.
Jezus’ opdracht was met zijn kruisdood in feite mislukt en het lag in de lijn der verwachting dat hij weldra net als andere ‘volksleiders’ zou worden vergeten. De verslagleggers van zijn leven namen daar geen genoegen mee. Ze overschreden een grens en bedachten het verhaal van de opstanding. Jezus was zo niet langer de verkondiger van de blijde boodschap, hij was zelf de boodschap geworden.
