‘Ik heb nog net de arrestatie van Karadzic erin kunnen verwerken,’ zegt historicus Han van der Horst. Hij heeft het over zijn nieuwste boek Een bijzonder land. Het grote verhaal van de vaderlandse geschiedenis. Elk hoofdstuk beslaat een venster van de Canon van Nederland.
‘De bedoeling van de Canon was dat iedereen ermee zou doen wat hij wilde,’ zegt Van der Horst. ‘Daarom ben ik ermee aan de slag gegaan. Aanvankelijk heb ik nog geprobeerd er gaten in te schieten, maar dat is niet gelukt. De Canon zit echt goed in elkaar. Voor mijn boek ben ik in elk van de vijftig vensters gaan zitten, bij wijze van spreken op mijn knieën. Vandaar heb ik het vergezicht beschreven. Zo kreeg ik een goede blik op alle periodes.
Neem bijvoorbeeld het venster op de Verlichting, dat gaat over Eise Eisinga: de Fries die een planetarium in zijn eigen huis bouwde. Op dat venster is kritiek geweest omdat het niet erg belangrijk was, maar Eisinga was wel typisch voor zijn tijd.
Hij begon aan zijn planetarium, omdat de Friese dominee Eelko Alta op 12 maart 1774 had gewaarschuwd voor het einde van de wereld. Hij was bang dat de aarde op 8 mei van dat jaar uit zijn baan getrokken zou worden door een conjunctie van Jupiter, Mars, Venus, Mercurius en de maan. De aarde zou de zon in geslingerd kunnen worden, om daar te verbranden.
Eisinga zag in dat die angst irreëel was en bouwde zijn planetarium om dat aan te tonen. Het opmerkelijke aan dit verhaal is dat zowel Eisinga als Alta gebruikmaakte van nieuwe kennis over zwaartekracht – ook al begreep Alta die niet helemaal. Daarmee waren ze typerend voor de Verlichting.
Bovendien was het allemaal begonnen met de Leeuwarder Courant, waarin Alta een advertentie voor zijn boek had geplaatst. Kranten waren een betrekkelijk nieuw fenomeen en ze waren belangrijk voor de verspreiding van Verlichtingsideeën. Al met al bieden Eisinga en zijn planetarium dus een goed zicht op de Nederlandse Verlichting.
Soms moest ik wat langer zoeken naar de juiste context voor mijn verhaal. Eén hoofdstuk gaat bijvoorbeeld over Vincent van Gogh. Die heeft natuurlijk een belangrijk deel van zijn leven in Frankrijk doorgebracht. Ik heb dat hoofdstuk teruggebracht naar Nederland via een groep intellectuelen die elkaar ontmoetten in het Amsterdamse café Mille Colonnes. Frederik van Eeden was een van hen. Kort na Van Goghs dood las Van Eeden een uiterst lovend artikel over hem in de Mercure de France. Hij werd een van de vroege pleitbezorgers van Van Gogh in Nederland. Op die manier behandel ik in het hoofdstuk over Van Gogh ook de ideeën over kunst hier.
Mijn boek is bedoeld voor een algemeen publiek. Ik wil uitleggen hoe Nederland geworden is zoals het is. Daarbij wil ik duidelijk maken dat de geschiedenis niet langs voorspelbare wegen loopt. Veel komt voort uit samenlopen van omstandigheden, die vaak toevallig zijn. Je kunt alleen achteraf verbanden vaststellen, en de toekomst is onvoorspelbaar.
Om die toevalligheid aan te tonen, heb ik het Wilhelmus in zijn geheel opgenomen. Toen dat werd geschreven, wees weinig erop dat de Nederlanden zelfstandig zouden worden. Willem van Oranje verdedigt zijn daden terwijl hij bijna verslagen lijkt. Voor een volkslied is dat een vreemde keus; het is een van de raarste volksliederen ter wereld. Daarom is het ook zo goed. De melodie is vrij uniek vergeleken met de opera-achtige composities van de meeste andere landen. En door deze keuze zijn we in Nederland ook verlost gebleven van bombastische zelfbewieroking of bloeddorst. Alleen Polen heeft een vergelijkbaar vreemd lied: Nog is Polen niet verloren heet dat.
Verder wil ik laten zien dat Nederland een bijzonder land is. Ik ben zelfs wel trots op dat land, maar dat maak ik niet expliciet in het boek. Die trots heeft namelijk te maken met persoonlijke keuzes. Ik heb bijvoorbeeld meer met Christiaan Huygens dan met Michiel de Ruyter. En ik beschouw een nogal vergeten politicus, Willem Treub, als een van de zeer grote Nederlanders.
Kennis van – en enige trots op – je eigen land is volgens mij wel belangrijk. Jordi Pujol, de oude leider van de regionalisten in Catalonië, heeft het zo gezegd: alleen als je stevig geworteld bent in je eigen land, kun je kosmopoliet zijn. Dat ben ik met hem eens.’
Han van der Horst, Een bijzonder land. Het grote verhaal van de vaderlandse geschiedenis 504 p. Bert Bakker, € 35,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
