Ooit, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, werkten Amerikaanse en Sovjet-Russische militairen nauw samen tegen de asmogendheden. Ze kwamen overeen dat er Amerikaanse vliegbases op Oekraïens grondgebied mochten komen. Daar konden de geallieerde bommenwerpers die hun dodelijke lading gelost hadden boven Duitsland tanken en nieuwe projectielen inladen voor de terugvlucht.
Uitgebreid beschrijft de historicus Serhii Plokhy, met dankbaar gebruik van Amerikaanse en tot voor kort geheime Russische documenten, de totstandkoming van deze samenwerking. Vanaf 1943 waren diplomaten en militairen aan het onderhandelen om die rond te krijgen. Het verlossende woord kwam uiteindelijk van Stalin, die een tweede geallieerd front in West-Europa wilde om zijn Rode Leger aan het oostfront te ontlasten.
Militair gezien pakte de alliantie goed uit, op politiek vlak niet. De Russen wantrouwden de Amerikaanse piloten, bespioneerden ze, en intimideerden hun plaatselijke vriendinnetjes. De onderlinge verhouding werd steeds moeizamer. Stalins besluit om de opstandelingen in Warschau hulp te onthouden, omdat zij gelieerd waren aan de gevluchte Poolse regering in Londen en niet aan de communistische Poolse regering die de Sovjets hadden opgetuigd, was de druppel die de emmer deed overlopen. Dit besluit bewees dat Stalin zijn eigen politieke doelen liet prevaleren boven het gezamenlijke belang van een zo snel mogelijke Duitse nederlaag. Zelfs de grootste Amerikaanse sympathisanten van de Russen veranderden in de meest rabiate tegenstanders van het Sovjetregime.
Het verhaal van de Amerikaanse bases in Oekraïne werd tot nu toe beschouwd als een voetnoot in de geschiedenis, maar volgens Serhii Plokhy werden daar de kiemen van de Koude Oorlog gelegd. Het conflict ontstond dus niet door de Amerikaanse weigering om de technologie van hun atoomwapen met de Russen te delen, of doordat Stalin in heel Oost-Europa communistische satellietregimes plantte, maar als gevolg van de politiek-ideologische frictie die ontstond op de luchtmachtbases in Oekraïne. Plokhy bepleit die stelling overtuigend. Maar als de geschiedenis ons iets leert, is het dat een langdurig conflict nooit maar één oorzaak heeft.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
De alliantie van wantrouwen. Amerikaanse militairen achter de Sovjetlinies en het begin van de Koude Oorlog Serhii Plokhy 397 p. Spectrum, € 29,99
Bestel in onze webshop
Dit artikel is exclusief voor abonnees
