Home CENSORSHIP OF HISTORICAL THOUGHT. A WORLD GUIDE, 1945-2000

CENSORSHIP OF HISTORICAL THOUGHT. A WORLD GUIDE, 1945-2000

  • Gepubliceerd op: 03 feb 2003
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Hans Renders

Hét boek over censuur in Nederland is geschreven door Wim Hazeu, en heet Wat niet mocht. Dit overzicht uit 1972 gaat over vrijheidsbeknotting in de journalistiek en de literatuur. Hazeu besteedt aandacht aan de schrijver en uitgever J. van Keulen, die onder de naam Han B. Aalberse zijn Bob en Daphne-boeken schreef. Het deeltje Liesbeth en de wereld van Bob en Daphne werd door de rechter tot pornografie bestempeld.

De Groningse historicus Antoon de Baets hanteert in zijn volumineuze boek Censorship of Historical Thought een strakkere definitie van censuur. En dat was ook wel nodig, want hij behandelt de hele wereld. De Baets heeft drie typen censuur geïnventariseerd: historici die gecensureerd of vervolgd worden vanwege hun geschriften over geschiedenis, niet-historici die over geschiedenis schrijven en historici die last krijgen om iets anders dan hun publicaties over geschiedenis. Zo op het eerste gezicht lijkt deze classificatie nogal muggenzifterig, maar vanwege de encyclopedische en dus naar volledigheid strevende opzet van het boek moest duidelijk gemaakt worden wat buiten het kader viel.

In zijn inleiding beschrijft De Baets een fragment uit de beroemde film Schindler’s List. Een jood staat in de rij om een felbegeerde ‘blauwe kaart’, het bewijs van onmisbaarheid, te verkrijgen. Als hij aan de Duitse soldaat vertelt leraar geschiedenis te zijn, krijgt hij zijn kaart niet; in plaats daarvan wordt hij bijna naar het concentratiekamp gestuurd. Hij wordt pas gered als Schindler weet aan te tonen dat hij metaalbewerker is.
 

Acht jaar werkkamp

De Baets geeft een overzicht van uitspraken en geschriften van historici die werden gecensureerd en inventariseert daarmee hoe gevaarlijk het wereldwijd is om historicus te zijn. De lemma’s in zijn boek zijn per land geordend en dus zit je al gauw te lezen wat er over Nederland in staat. Jan de Vries, die in 1946 zijn post als hoogleraar Germaanse talen moest opgeven vanwege collaboratie met de nazi’s, is de eerste in een rijtje historici die last hebben gekregen van censuur vanwege hun publicaties over de Tweede Wereldoorlog. Het enige niet holocaustgerelateerde voorbeeld van censuur in Nederland betreft Dirk Engelen, die in 1995 moeilijkheden ondervond met zijn boek over de BVD.

De lezer heeft inmiddels begrepen dat De Baets alleen censuur door de officiële instanties behandelt, want historici die een publicatieverbod en zelfs een spreekverbod krijgen naar aanleiding van onderzoek naar bedrijfsgeschiedenissen zijn er legio. De Baets had overigens wel iets duidelijker onderscheid kunnen maken tussen censuur en vervolging daarvan. In Nederland krijgen historici soms problemen vanwege hun uitspraken, maar vervolging met gevangenisstraf of erger is toch weer iets anders. In vergelijking met de Russische historicus/journalist Vladimir Osipov die eind jaren vijftig protesteerde tegen de vernietiging van monumenten en daarom acht jaar naar een werkkamp werd gestuurd, is het akkefietje van Engelen c.s. nauwelijks meer dan een ambtelijk meningsverschil.

Maar censuur is censuur. De encyclopedie van De Baets biedt een uitstekend aanleiding je de vraag te stellen welk historisch onderzoek het meest op weerstand stuit en waarom. In dat verband is vergelijking van Nederland met het overzicht dat De Baets van België geeft al interessant. Daar is het niet in de eerste plaats de Tweede Wereldoorlog die de gedachtenpolitie bezighoudt – hoewel België in tegenstelling tot Nederland een kleine traditie van holocaustontkenning heeft –, maar ook de koloniale geschiedenis met Congo.

Op basis van dit boek valt voorzichtig te constateren waar de pijngrens in de verschillende landen ligt: in de Verenigde Staten en Europa ontstaan vaak problemen als het buitenland is betrokken – Duitsland, Vietnam, Afrika – terwijl Afghanistan en al die andere landen die De Baets in kaart brengt hun eigen, nationale taboes hebben. Dat het taboe bijna altijd te maken heeft met een emancipatieproces, ligt voor de hand. Maar dankzij Censorship of Historical Thought weten we dat historici daar de prijs voor betalen.

Hans Renders is verbonden aan de sectie Journalistiek van de Rijksuniversiteit Groningen.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer
Cover HN78 2025
Cover HN78 2025
Interview

Broedermoord en ruzie over de erfenis: familiedrama’s zijn van alle tijden

De zomereditie van Historisch Nieuwsblad is gevuld met artikelen over familie. Volgens eindredacteur Mirjam Janssen is het een prachtig thema omdat veel geschiedenis daar nu eenmaal begint. ‘Iemands status en opvoeding, en de mogelijkheden die hij of zij krijgt in het leven hangen voor een groot deel af van de familie. We laten zien hoe families...

Lees meer