Home Big Bang

Big Bang

  • Gepubliceerd op: 18 juni 2009
  • Laatste update 16 mrt 2023
  • Auteur:
    Maarten van rossem
  • 3 minuten leestijd

De historicus worstelt altijd met de vraag waar hij zijn verhaal moet beginnen. Wie bijvoorbeeld een geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog schrijft, kan niet van start gaan op 1 september 1939. Hij moet iets doen aan de voorgeschiedenis om duidelijk te maken waarom nazi-Duitsland op die dag Polen aanviel. Op welk moment moet hij die voorgeschiedenis echter laten beginnen?

Op het moment dat Hitler aan de macht kwam? Of op 28 juni 1919, toen Duitsland werd gedwongen het vernederende Verdrag van Versailles te tekenen? Zou het dan niet beter zijn te beginnen met de Duitse angsten en ambities die direct leidden tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog? Die angsten en ambities vragen evenwel ook een verklaring. Duitsland was een laatkomer op het toneel waar de grote Europese mogendheden al eeuwen hun competitieve menuet dansten. Duitsland was de laatste in een reeks van naties die probeerden de hegemonie in Europa te verwerven.

Zo bezien moeten we de Duitse agressie plaatsen in het grotere geheel van het Europese statensysteem. De historicus kan ook dat systeem dan natuurlijk niet zonder verklarende voorgeschiedenis laten. Hoe zijn de Europese natiestaten traag gegroeid uit de ruïnes van het Romeinse Rijk? Hoe kon een nogal vochtige uithoek van het Euraziatische continent tussen 1450 en 1850 de hele wereld in een houdgreep krijgen?
Waarom verschenen Portugese, Nederlandse en Engelse kooplui in de grote Aziatische handelscentra? Waarom verschenen er geen reusachtige Chinese jonken in Antwerpen, Amsterdam en Londen? Waarom vertrok Columbus eigenlijk naar wat nog geen Amerika heette? En zou hij dat ook gedaan hebben als de expansie van de islam Europa niet had afgesneden van het handelsverkeer met Oost-Azië?

Hoe was het mogelijk dat Francisco Pizarro met 168 man, een paar ruiters en enkele donderbussen het uitgestrekte Inca-rijk onder de voet liep en de chef-Inca gevangennam? Wat verklaart de technologische superioriteit van de Europeanen (en de Chinezen) in vergelijking met de indiaanse culturen in Midden- en Zuid-Amerika? Was het niet vreemd dat zo’n 70 procent van de indianen bezweek aan ziekten waar de Europeanen resistent tegen waren?

Hier moet onvermijdelijk duidelijk gemaakt worden dat de agrarische revolutie op het Euraziatische continent eerder begon en onder gunstiger condities van start ging dan elders in de wereld. Met die mededeling kan de historicus zijn lezer echter niet laten zitten. Waar begon die agrarische revolutie precies en waarom waren de condities gunstiger?

Daartoe is een verhandeling over de ecologie van het Midden-Oosten, zo’n elfduizend jaar geleden, noodzakelijk. In de zogenoemde ‘vruchtbare halvemaan’ waren meer gewassen en dieren beschikbaar, die gemakkelijk gedomesticeerd konden worden dan op enige andere plek in de wereld. De mens nam allerlei ziekten over van de gedomesticeerde dieren, maar bouwde daar resistentie tegen op. Die resistentie ontbrak buiten Eurazië. De zeer productieve agrarische revolutie leidde tot de eerste stadstaten en staten.

Vóór de agrarische revolutie was de homo sapiens een jager-verzamelaar. Waarom werd hij landbouwer? Hier rijst onvermijdelijk de vraag wat hem zo superieur maakt aan alle andere levende wezens. Langs welke wegen der toevalligheid ontwikkelden primitieve eencellige wezens zich tot homo sapiens? Wat zijn de bijzonder condities die leven mogelijk maakten op de derde binnenplaneet van dit zonnestelsel? Is er alleen leven op onze aarde of ook elders in het universum? Hoe heeft dat universum zich eigenlijk ontwikkeld, vanwaar sterren, sterrenstelsels, clusters van sterrenstelsels en superclusters? Is het niet onvermijdelijk dat de historicus zijn verhaal begint met de Oerknal, de Big Bang, die de ruimte en de tijd creëerde waarin wij leven?

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer