Vrijwel elke dag kom ik langs twee kerken: de katholieke Krijtberg en de Doopsgezinde Kerk aan het Singel te Amsterdam. De Krijtberg werd gebouwd in de periode van de katholieke emancipatie, aan het begin van de twintigste eeuw, toen elke pastoor bouwpastoor was en elk dorp en elke stad werden voorzien van hetzelfde type bruinbakstenen monster. Het niet-katholieke deel van de bevolking moet er toen een beetje naar hebben gekeken zoals we nu naar de toename van eenvormige moskeeën kijken: ‘Als dat maar goed gaat, als die lui van Rome maar niet de macht grijpen.’
De Krijtberg is zodoende een imposant en opvallend Fremdkörper aan de zeventiende- eeuwse gracht. Pal ernaast ligt de verscholen Doopsgezinde Kerk, geheel opgaand in het stadsbeeld, oorspronkelijk een schuilkerk en vanbinnen dan ook de absolute tegenpool van de barokke buurman. Ik ben geen van beide denominaties toegedaan. Ik ben zelfs geen enkele denominatie toegedaan. In het raam van een van beide pastorieën zag ik onlangs een aankondiging of oproep voor een bijeenkomst, met als motto: ‘Godsdienst mag weer.’ Daar krabde ik me toch even achter de oren. Godsdienst mag weer?! Wanneer mocht het ooit niet? En van wie?
Achter het motto vermoedde ik niet alleen een uitgekiende marketingstrategie, maar vooral een smeulende rancune. De secularisatie in Nederland nam en neemt toe. Mensen vallen van hun geloof of gaan niet meer ter kerke. Voor sommigen komt er een nuchter atheïsme voor in de plaats, anderen hangen nieuwe etherische stromingen aan. Ook zoekt menigeen zijn toevlucht in de ecologie of het dierenleed.
De christelijke kerkgenootschappen vergrijzen in hoog tempo. Kennelijk profiteren ze niet van de moderne behoefte aan zingeving. Dat steekt. In de jaren zestig wisten de zogenoemde beatmissen de leegloop ook niet tegen te houden. Een modern middel om zieltjes te winnen wordt nu kennelijk gevonden in het amechtig triomfantelijke ‘Godsdienst mag weer’. Je hoeft je niet meer voor je geloof te schamen. Kom maar uit de kast.
Hier moet ik even verwijzen naar het schandelijke rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, waarin niet-gelovigen worden uitgemaakt voor potentiële terroristen omdat zij het disciplinerende keurslijf van een geloof missen en er daardoor geen enkele moraal op na houden. Dat rapport, waarin overigens de voortgaande tendens naar secularisatie wordt bevestigd, heeft een boodschap: de maatschappij en de rechtsorde zijn gebaat bij geloof. Godsdienst mag weer. Ja zelfs, zo is de implicatie, godsdienst móét weer.
Waar komt toch die rancune tegen ongelovigen vandaan? Waar komt het gevoel onderdrukt te zijn geweest vandaan? Hebben de stemmen van de ongelovigen in het publieke discours meer gewicht in de schaal gelegd? Hebben de gelovigen zich miskend of onderdrukt gevoeld? Is dat misschien nog een erfenis van Paars? Of van ’68?
Secularisatie valt niet de ongelovigen te verwijten. Atheïsten bezitten geen zendingsdrang. Als er één ‘beweging’ rancune tegen de zittende macht zou mogen koesteren, zijn het juist de ongelovigen, die veelal met een meewarige blik worden aangekeken door hen die het licht hebben gezien.
Dat ongelovigen hun mondje stevig roeren en roerden is begrijpelijk. Een wetenschappelijke houding is moeilijk te verenigen met geloof, en hoger opgeleiden nemen relatief meer deel aan het publieke discours dan anderen. Zij zijn voor hun moraal onder meer aangewezen op een openbare uitwisseling en toetsing van ideeën en meningen. De agora is hun terrein. De maatschappij is hun ‘kerk’.
Gelovigen daarentegen hebben minder interesse in de discussie, omdat argumenten voor hen slechts gelden tot het punt waarop de leap of faith dient te worden gemaakt. Boek en Kerk zijn de vaste fundamenten waarop hun opinie rust. Waarom nu toch de rentree van het geloof in de openbaarheid?
‘Godsdienst mag weer’ is een uiting die niet los gezien kan worden van de groeiende kracht van de islam in ons land. De islam heeft het geloof weer op de publieke agenda gezet – waarom zouden de andere monotheïstische godsdiensten daar niet een graantje van meepikken? Beter dan een beatmis. Achter de rokken van de imam marcheren de priesters en de dominees mee.
Nelleke Noordervliet
Dit artikel is exclusief voor abonnees
