Na de Tweede Wereldoorlog belandde het geld van Japanse banken in Nederlands-Indië in Nederlands beheer. Follow the Money schrijft dat de Nederlandse Staat en het Koninklijk Huis daardoor geprofiteerd hebben van geld dat verdiend werd door ‘troostmeisjes’. Had Nederland meer moeten doen om uit zoeken waar het vijandelijk vermogen vandaan kwam?
Na de Japanse capitulatie kwam het geld van de Japanse oorlogsbanken in de kolonie in Nederlandse handen. Het beheer werd gevoerd door de Nederlandse Handel-Maatschappij (NHM), waar ook het koningshuis aandelen in bezat. Follow the Money heeft ontdekt dat een deel van het Japanse geld verdiend werd door zogenoemde ‘troostmeisjes’: jonge vrouwen die tussen 1932 en 1945 in de door Japan bezette gebieden gedwongen werden om seks te hebben met Japanse militairen.
Onderzoeksjournalist Griselda Molemans en de Zuid-Koreaanse journalist Hee Seok Park doken in de archieven van de Japanse oorlogsbanken en rapporten van de Netherlands Forces Intelligence Service (NEFIS), de militaire inlichtingendienst. Ze stuitten op een rapport waarin vermeld staat dat de dagelijkse verdiensten in de dwangbordelen gestort dienden te worden bij filialen van de Bank of Taiwan, een Japanse oorlogsbank die fungeerde als betaalmeester van de Japanse Keizerlijke Marine.
‘Van de opbrengsten hebben de aandeelhouders geprofiteerd, onder wie het Koninklijk Huis, dat 4000 aandelen bezat.’
‘De bordeelopbrengsten werden bij twee oorlogsbanken gestort,’ vertelt Molemans. ‘De Bank of Taiwan en de Yokohama Specie Bank, de betaalmeester van het Keizerlijke Leger. Deze oorlogsbanken in de kolonie zijn geliquideerd door de Nederlandse Handel-Maatschappij.’ Via deze weg kwam het geld uiteindelijk bij de Nederlandse Staat en de Oranjes terecht. ‘Van de opbrengsten hebben de aandeelhouders geprofiteerd, onder wie het Koninklijk Huis, dat 4000 aandelen bezat. De dividenden werden belastingvrij uitgekeerd.’
Volgens Molemans waren de Oranjes mogelijk op de hoogte van de afkomst van het Japanse geld, omdat het NEFIS-rapport waarin dat staat opgetekend bestemd was voor de hoogste militaire en bestuurlijke lagen. Maar Peter Keppy, senior onderzoeker bij het NIOD, vraagt zich af in hoeverre het Koninklijk Huis en de Nederlandse staat iets te verwijten valt. ‘Waarschijnlijk was er bij de oorlogsbanken geen post met “troostmeisjes”,’ zegt hij. ‘Hoe kun je dan met zekerheid beweren dat de Nederlandse Handel-Maatschappij of het koningshuis daarvan geweten zouden hebben?’
Normale gang van zaken
Volgens Keppy is het liquideren van vijandelijk vermogen niet uniek. ‘Na de oorlog namen Nederlanders het vermogen van Japanners en Duitsers in beheer. Dat is een hele normale gang van zaken. Landen stellen vijandelijk geld veilig, want zij hebben geleden onder de bezetting.’
‘We kunnen ervan uitgaan dat bij de Duitse bezittingen die in beslag werden genomen, dezelfde problematiek speelde als bij het Japans vermogen,’ gaat Keppy verder. ‘Bij het geld van Duitse oorlogsbanken wist men ook niet precies waar alles vandaan kwam. Het kon bijvoorbeeld afkomstig zijn van de verkochte eigendommen van Joden, of het kon om gestolen geld van geallieerde banken gaan. Het is maar de vraag in hoeverre de afkomst van dat vermogen netjes gearchiveerd werd.’
De naoorlogse situatie in Nederlands-Indië maakte het bovendien moeizaam om uit te zoeken waar het Japanse geld vandaan kwam, zegt Keppy. ‘Nederland probeerde de Japanse bezittingen te beheren via de zogenoemde rechtsherstelwetgeving. Ze wilden uitzoeken wie er door de Japanners beroofd waren, maar toen brak de revolutie uit. Zie dat tijdens een onafhankelijkheidsoorlog maar eens op een georganiseerde manier te regelen.’
Molemans benadrukt dat de chaotische situatie in Nederlands-Indië een rol speelde. ‘Er was weinig tijd om de interne structuur van de oorlogsbanken volledig te doorgronden.’ Toch vindt ze het kwalijk dat de bezittingen van de Japanse oorlogsbanken na de oorlog niet zuiver in kaart zijn gebracht. ‘De liquidatie was geen verrassing voor alle betrokkenen. Wanneer je je iets toeëigent, ook al is dat juridisch onderbouwd, is het noodzakelijk dat je je van de herkomst op de hoogte stelt.’
Restitutie
Inmiddels is naar aanleiding van het artikel van Follow the Money een petitie gestart om het Koninklijk Huis aan te klagen voor het profiteren van de verdiensten van de ‘troostmeisjes’. Keppy noemt de petitie ‘bizar’, omdat niet is aangetoond dat de Oranjes bewust geprofiteerd heeft van het genoemde geld. Hij vindt dat de rol en verantwoordelijkheid van Japan bovendien op de achtergrond raken door ‘de preoccupatie om het Nederlands Koninklijk Huis in het verdomhoekje te zetten.’
‘Het is maar de vraag in hoeverre de afkomst van Duits vermogen netjes gearchiveerd werd.’
Molemans beraadt zich op vervolgstappen. ‘Los van het feit dat al die jaren onder de pet is gehouden wie nu precies geprofiteerd heeft van de liquidatie van de Japanse banken, ben ik van mening dat zowel de Staat als het Koninklijk Huis het ten onrechte toegeëigende geld dienen te restitueren.’ Zij pleit voor een speciaal fonds dat de laatst levende slachtoffers van de dwangprostitutie moet ondersteunen. ‘En voor het plaatsen van een monument ter nagedachtenis aan alle slachtoffers in voormalig Nederlands-Indië.’
