Home Dossiers Fout in de oorlog ‘Baudet flirt met de ideeën van nazi’s’

‘Baudet flirt met de ideeën van nazi’s’

  • Gepubliceerd op: 10 oktober 2022
  • Laatste update 03 jul 2023
  • Auteur:
    Rick Timmermans
  • 6 minuten leestijd
‘Baudet flirt met de ideeën van nazi’s’
Kampen voor foute Nederlanders
Dossier Fout in de oorlog Bekijk dossier

Het fascisme is een van de meest destructieve ideologieën in de wereldgeschiedenis. Het gedachtegoed van Mussolini en Hitler bewoog mensen tot verschrikkelijke daden. Volgens historicus Robin te Slaa is het belangrijk om de aantrekkingskracht van het fascisme te verklaren. Nu leden van Forum voor Democratie openlijk fascistische ideeën verkondigen, is het tijd voor historici om zich uit te spreken: ‘Door te zwijgen normaliseren we deze ideeën’.

Is dit een logische tijd om een boek over het fascisme te schrijven?
‘Het ligt in het verlengde van de boeken over de NSB, die Edwin Klijn en ik samen schrijven. We kwamen er tijdens ons onderzoek achter dat de idealen en ideologie van het fascisme de NSB-achterban enorm mobiliseerden. Nog lang na de Tweede Wereldoorlog rustte er een flink taboe op dergelijke inzichten. Een systeem dat tot de barbaarsheden van Auschwitz had geleid, kon geen ideologie of idealen hebben. Maar ik wilde de mobiliserende kracht van het fascisme begrijpen. Waarom sprak die ideologie miljoenen mensen aan, die bereid waren om grote offers te brengen en gruwelijke misdaden te begaan?’

Hoe definieert u fascisme?
‘Het is een revolutionaire massabeweging die streeft naar een aantal utopische idealen. De belangrijkste daarvan is het scheppen van een klasse-overstijgende, etnisch-homogene, collectivistische samenleving. Daar horen een nieuwe politieke elite, een nieuwe beschaving en zelfs een nieuwe superieure mensensoort bij. Alleen door een gewelddadige revolutie kan die samenleving bereikt worden. Het eigen volk heeft volgens fascisten een wedergeboorte nodig: een feniksachtige herrijzenis uit de as. Die herrijzenis kan alleen door strijd en opoffering worden bereikt.’

Meer lezen over het fascisme? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

‘Fascisme is een containerbegrip geworden.’

‘Wat fascisme onderscheidt van rechts-conservatieve ideologieën, is die revolutionaire dimensie. Deze definitie vertoont bovendien een groot verschil met de manier waarop de term “fascisme” nu vaak wordt gebruikt. Het is een containerbegrip geworden om alles aan te duiden wat wij politiek of maatschappelijk abject vinden.’

Wat maakte het fascisme zo aantrekkelijk?
‘Het fascisme was veel meer dan een politieke stroming. Voor miljoenen mensen was het een seculaire religie. Fascisten zagen een eeuw geleden al dat hun beweging een religieuze dimensie had. In fascistische landen ontstond een vorm van geritualiseerde massapolitiek, die evenals religies absolute waarheden verkondigde en eigen kerkvaders, martelaren en heiligen bezat.

 Aan Mussolini werden wonderen toegeschreven en Hitler kreeg vanaf 1933 de status van Germaanse Messias, die het volk zou verlossen. Henk Feldmeijer, voorman van de Nederlandse SS, sprak over de allesdoordringende persoonlijkheid van Hitler, die zich overal manifesteerde en kracht gaf. Dat had hij zelf aan het oostfront ervaren.

Fascisten putten daarnaast royaal uit het symbolisme van het christendom. In Hitlers toespraken komen thema’s als wederopstanding en verlossing regelmatig terug. Ook in Mein Kampf beschrijft hij zijn racistische wereldbeeld dikwijls in bijna Bijbelse termen. Voor veel mensen voelde dat vertrouwd.’

Het fascisme putte dus uit bestaande ideeën?
‘Een aantal elementen van het fascisme, zoals biologisch racisme, sociaaldarwinisme, eugenetica en antisemitisme, waren al wijdverbreid aanwezig in de Europese geschiedenis. We vergeten vaak dat deze ideeën vroeger veel breder geaccepteerd waren dan we nu zouden denken. Zelfs linkse ideologen als Marx, Engels en Bakoenin hadden racistische en antisemitische ideeën. Een aantal verlichtingsdenkers verspreidde al het idee dat het Joodse volk een soort parasiet was. Het fascisme kwam dus niet uit de lucht vallen: het voegde ideeën samen die al tijden leefden.’

‘Forum zinspeelt op een opstand.’

In uw nawoord noemt u Forum voor Democratie en Thierry Baudet ‘een gevaar voor de democratische rechtsorde’.
‘De radicaliteit van Baudet en Forum vind ik verontrustend. Forum verspreidt desinformatie, complottheorieën en fascistische denkbeelden die haaks staan op de democratische rechtsstaat. Ze wakkeren daarmee niet alleen maatschappelijke polarisatie aan, maar zorgen ook voor online terreur en gewelddadige acties. Dat Baudet Sigrid Kaag beschuldigt van het volgen van een opleiding op een “spionageschool”, zorgt voor nieuwe doodsbedreiging. De partij zinspeelt op een opstand tegen de overheid en stelt tribunalen in het vooruitzicht. Dat schept een klimaat waarin geweld en intimidatie voor aanhangers normaal worden.’

Is Baudet een fascist, denkt u?
‘Als ik hem en Forum langs de fascistische meetlat leg, zie ik overeenkomsten. Baudet spreekt verhuld over biologisch-gefundeerd racisme en een Joods complot, door het te verwoorden als “homeopathische verdunning van de bevolking” en “de invloed van de globalisten”. Ook het idee van een nationale wedergeboorte aangeduid als “Renaissance” wordt door Forumleden verkondigd. Ondanks het feit dat Baudet geweld bij gelegenheid afkeurt, predikt zijn partij een opstand als middel om die wedergeboorte te bewerkstelligen. Dat zijn fascistische elementen.

Het is moeilijk om precies te bepalen in hoeverre Baudet fascistisch is. Soms heb ik ook het idee dat hij uitkraamt wat hij als laatst heeft gelezen. Maar hij flirt op zijn minst met de fascistische ideologie en ontleent bepaalde ideeën direct aan nazi-ideoloog Alfred Rosenberg. Ik ben door mijn uitgever en anderen gewaarschuwd dat de tekst in mijn boek hierover me ongetwijfeld bedreigingen gaat opleveren. Dat is de harde kern van de Baudet-adepten inderdaad wel toevertrouwd.

Wat is het grootste gevaar van deze ideeën?
‘Het is niet ondenkbaar dat een lone wolf geïnspireerd raakt door de omvolkingstheorie van Forum en een aanslag pleegt, zoals Anders Breivik in 2011 in Noorwegen deed. Een groter risico is de connectie met andere extreemrechtse organisaties die ook de complottheorie van een Joodse samenzwering aanhangen. De AIVD constateerde vorig jaar dat in extreemrechtse milieus het idee leeft dat er binnen vijf of tien jaar een gewelddadige rassenoorlog begint in Nederland. In die rassenoorlog zouden zij met geweld een witte-etnofascistische staat willen scheppen. Als Forum verder radicaliseert is het de vraag wat de partij doet als er inderdaad geweld uitbreekt. Kan het zich in dat geval afzijdig houden, als de partij nu al een opstand propageert?’

‘Baudet gebruikt ideeën van nazi-ideoloog Alfred Rosenberg.’

Hoe moet een democratische rechtsstaat zich hiertegen verweren?
‘De overheid heeft hierin een belangrijke taak. Het vertrouwen in de politiek is op dit moment schrikbarend laag, en Forum doet er alles aan om dat vertrouwen nog verder te ondermijnen. Hoe lager het vertrouwen in de democratie, hoe groter de kans dat de partij succesvol is.

Een democratische rechtsstaat kan alleen bestaan als de meerderheid erin gelooft. Burgerschapsvorming en onderwijs spelen daarin een belangrijke rol. Maar politici, opiniemakers, wetenschappers en gewone burgers hebben ook de taak om tegen dit soort beschadigende krachten in te gaan. We moeten ons uitspreken, want door het stil te zwijgen, normaliseren we deze ideeën. Historici die zich bezighouden met fascisme merken dit soort overeenkomsten met bewegingen uit de twintigste eeuw sneller op, en moeten mensen daarop wijzen.’

Robin te Slaa is historicus en schreef recent het boek Fascisme, oorspong en ideologie.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.