Home Amsterdam wereldboekenstad

Amsterdam wereldboekenstad

  • Gepubliceerd op: 17 jun 2009
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Nelleke Noordervliet
Amsterdam wereldboekenstad

Op de Nieuwezijds Voorburgwal te Amsterdam bevindt zich schuin tegenover het Amsterdams Historisch Museum een rijtje huizen met monumentale gevels. Hun hoogte, breedte en de ruime hoeveelheid ramen spiegelden zich ooit trots in het water van de nu gedempte gracht. Aan een van de gevels bevindt zich een schildje met daarop de naam van de achttiende-eeuwse bewoner: Marc Michel Rey.


Niet een naam die meteen bij een groot publiek weerklank vindt. Geen zeeheld, geen schilder, geen denker, geen dominee. Geen Nederlander. Hij werd geboren in Genève in 1720 en vestigde zich in 1744 in Amsterdam om een sleutelfiguur te worden in de internationale Republiek der Letteren tot zijn dood in 1780. Apropos: ik ben van mening dat we in alle steden en dorpen van Nederland veel meer bordjes en schildjes en gevelstenen moeten hebben die memoreren dat op die plek een beroemdheid woonde of de nacht doorbracht.

Amsterdam was na de bloei van de zeventiende eeuw nog steeds een van de zakelijke hoofdsteden van Europa. Het verhaal is een en andermaal verteld: de tolerantie in de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën waarborgde een vrijheid van drukpers die elders niet aanwezig was. Die tolerantie stoelde op welbegrepen eigenbelang. De atmosfeer was open. Denkbeelden en ideeën werden besproken, opgeschreven en uitgewisseld. Rousseau, Voltaire, Diderot, d’Holbach, iconen van de Verlichting, lieten hun werken bij Marc Michel Rey verschijnen.

Wie nu in de catalogi van Nederlandse bibliotheken het trefwoord Rey invult, krijgt zicht op een respectabele fondslijst van wetenschappelijke, literaire en filosofische uitgaven. De man moet niet alleen een handige zakenman zijn geweest, maar ook behept met een grenzeloze nieuwsgierigheid en een enorme dosis lef. We kunnen het belang van de ruimhartige en verlichte sfeer in het Amsterdam van die jaren en de waarde van uitgevers als Marc Michel Rey moeilijk overschatten.

Daarom is het vrij logisch dat Amsterdam door Unesco is aangewezen als Wereldboekenstad 2008. De stad heeft er wel naar moeten solliciteren. Het zou Amsterdam toekomen elk jaar wereldboekenstad te zijn op grond van zijn traditie en geschiedenis (denk ook aan de Exilliteratur in de jaren dertig van de twintigste eeuw), maar dat zal wel een beetje te begrotelijk zijn voor de gemeente, die nu ook maar voor elke inwoner niet meer dan een eurootje ter beschikking stelt.

Zevenhonderdduizend euro. Daarvoor krijgen we tal van manifestaties, symposia en festivals. Drie iconen werden gekozen: Spinoza, Anne Frank en Annie M.G. Schmidt. De boodschap is duidelijk: iedereen kan meedoen, jong en oud, man en vrouw, intellectueel of niet. In het voorlopige programma heb ik helaas nog geen onderdeel gezien dat de Amsterdamse uitgevers uit de zeventiende en achttiende eeuw in het zonnetje zet. Zou toch een mooi idee zijn voor het Amsterdams Historisch Museum.

De traditie van uitgevers die risico namen, die de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van drukpers hoog hielden, die opereerden in een atmosfeer van ondernemingslust en culturele verantwoordelijkheid, heeft behoorlijk aan kracht ingeboet. Amsterdam is nog steeds de stad van uitgevers, maar de ontwikkelingen in de hogere regionen van de concerns doen vrezen voor kaalslag en commercialisering.
De raad van bestuur van PCM, uitgever van kranten en boeken, behandelt de literaire uitgeverijen sinds jaar en dag als parasieten en dwingt hen tot een rendement dat alleen maar kan leiden tot verlies van pluriformiteit, kwaliteit en diversiteit, en uiteindelijk tot opheffing. De cowboys aan de top hebben geen enkele affiniteit met cultuur, literatuur, artisticiteit. Ze hebben uitsluitend interesse in bestsellers, en dan niet vanwege de inhoud maar vanwege de winst.

Ze begrijpen niet dat boeken een geheel ander product zijn dan afwasteiltjes of schoenveters, dat ze andere waarden vertegenwoordigen die niet in geld of procenten zijn uit te drukken. Ze begrijpen niet dat de samenleving zonder boeken, denkers, dichters, ideeën nog onleefbaarder wordt dan zij haar met hun botte materialistische mentaliteit al hebben gemaakt.

Nelleke Noordervliet

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer