In september 1944 verwachtte Nederland een snelle bevrijding. De geallieerde troepen rukten op vanuit het zuiden en iedereen dacht dat de oorlog gauw zou zijn afgelopen. Maar Operatie Market Garden onder leiding van de Britse veldmaarschalk Bernard Montgomery werd een mislukking: de geallieerden kwamen niet verder dan de Rijn. Een paar maanden later speelde Montgomery ook een omstreden rol bij het Ardennenoffensief.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
De veldmaarschalk is een van de hoofdpersonen in Het Ardennenoffensief van de Britse historicus Antony Beevor. Beevor schreef een reeks boeken over de Tweede Wereldoorlog, onder meer over de slag bij Stalingrad. In zijn nieuwste boek beschrijft hij de laatste wanhoopsdaad van Hitler. ‘Hitler wilde met zijn troepen de Maas oversteken en doorstoten naar Antwerpen, zodat hij de geallieerde legers in het noorden kon isoleren,’ vertelt Beevor. Zijn generaals probeerden hem te waarschuwen dat hij aan een onmogelijke missie begon, maar konden hem niet overtuigen.
Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
‘Na de mislukte aanslag op zijn leven in juli 1944 werd Hitler steeds achterdochtiger. Hij luisterde niet meer naar zijn generaals, als ze zich tegen hem verzetten dacht hij dat ze tegen hem samenzweerden. Ze wisten dat het hopeloos was, en Hitler op zijn heldere momenten ook wel. Maar hij was fatalistisch. Hij zag zichzelf als de reïncarnatie van het Duitse volk. Dat moest hem steunen. Hij wilde niet alleen zijn vijanden meeslepen in zijn ondergang, maar ook zijn volk. Hij dacht heel darwinistisch: alleen de sterken moesten overleven.’
Beevor toont van dag tot dag het Ardennenoffensief van 16 december 1944 tot begin januari 1945. De Duitsers hadden hun plannen redelijk verborgen weten te houden en de geallieerden hadden niet goed opgelet. ‘De geallieerden waren totaal verrast. Ze hadden eerst niet door wat er aan de hand was. Pas op de tweede dag van de strijd begrepen ze hoe ernstig de Duitse aanval was. Ook de Belgische burgers wisten niet wat hen overkwam. België was bevrijd: ze hadden niet meer gerekend op de terugkeer van de Duitsers en zeker niet verwacht dat die zo wraakzuchtig zouden zijn. Vooral de Waffen-SS en de Gestapo toonden zich genadeloos.’
Beevor citeert uit dagboeken en brieven van burgers. ‘Ik wilde niet alleen het verhaal van de generaals en de politici te vertellen, maar ook dat van het volk. Alleen zo krijg je een compleet beeld van de strijd.’
En die was verschrikkelijk. In de bittere koude probeerden de legers elkaar zoveel mogelijk te beschadigen. Er was gebrek aan voedsel en materieel. Maar hoe heftig de gevechten ook waren, geen moment bestond het gevaar dat de kansen voor de Duitsers zouden keren, zegt Beevor. ‘Ze stonden al op verlies vanaf 1941, vanaf het moment dat de Verenigde Staten gingen meevechten. Het geallieerde leger was veel beter. Bij het Ardennenoffensief wisten ze binnen 24 uur 20.000 soldaten naar het front te verplaatsen.’ Vanaf januari begonnen de Duitsers zich terug te trekken; de strijd zou uiteindelijk 150.000 doden en gewonden vergen.
Hitler had erop gegokt dat de geallieerden onderling verdeeld zouden raken. Er was wel sprake van ergernissen, maar niet in de mate die Hitler had gehoopt. Vooral Montgomery veroorzaakte veel conflicten. ‘Hij had grote kwaliteiten, maar een vreemd karakter. Misschien had hij asperger; hij schatte de reactie van anderen vaak verkeerd in. Toen de Duitsers zich teruggetrokken, gaf hij een persconferentie waarin hij deed alsof het een Anglo-Amerikaanse overwinning was, terwijl de Amerikanen het echte werk hadden gedaan. De verhoudingen bekoelden daardoor. Het gevolg was dat de Britten – zoals premier Winston Churchill al vreesde – de rest van de oorlog tijdens het militaire overleg veel minder te vertellen hadden.’
De gevolgen voor Nederland van het Ardennenoffensief waren beperkt, denkt Beevor. ‘Na de mislukking van Market Garden en het strenge winterweer zat er voor het noorden van Nederland geen snelle bevrijding in. Aan de andere kant was Hitler door de verliezen in de Ardennen verder verzwakt en konden de Russen in het oosten makkelijker oprukken. Daardoor was de oorlog uiteindelijk toch sneller afgelopen dan de geallieerden verwachtten, ook in Nederland.’
