‘De Atheense democratie leidde tot “links imperialisme”’

29 nov 2017

•

Update 04 apr 2023

•

Key Tengeler

Op 12 februari 2018 organiseert Historisch Nieuwsblad in samenwerking met het Rijksmuseum van Oudheden een collegedag over de Oude Grieken. Historicus Fik Meijer zal een inleidend college houden over de opkomst en ondergang van de Atheense democratie. ‘Het waren laagopgeleide burgers die voor de uitbreiding van het Atheense imperialisme stemden.’

‘Ik ga een beetje een vreemde invalshoek kiezen voor mijn lezing,’ vertelt emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis Fik Meijer, schrijver van onder andere Keizers sterven niet in bed en het recent verschenen Via Appia. ‘Ik zal beginnen met een filmpje van een replica van een trireme, een Atheens oorlogsschip. De roeiers op dat schip vormden namelijk de basis van de Atheense democratie.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Bekijk de abonnementen Log in als abonnee

‘De roeiers op de oorlogsschepen vormden de basis van de Atheense democratie’

In het Athene van de vijfde eeuw voor Christus mocht elke mannelijke burger van 18 jaar en ouder stemmen in de volksvergadering. Daar werden alle belangrijke politieke besluiten genomen, zoals de beslissing of er oorlog gevoerd moest worden. De vloot was hierbij van groot belang. ‘De roeiers behoorden tot de armste burgers. Zij waren afhankelijk van hun inkomen als roeier, dus wilden ze oorlog. Het roeien maakte van hen getrainde en imposante mannen. Met intimidatie konden zij hun wil opleggen aan de volksvergadering.’

Meestal wordt een imperialistische agenda geassocieerd met de rechterkant van het politieke spectrum, maar volgens Meijer was het in dit geval juist de armere laag van de bevolking die profiteerde van de uitbreiding van het Atheense imperialisme. ‘De elite wilde juist dat alles bij het oude bleef, zodat zij de baas bleven. Daarom spraken grote filosofen zoals Plato en Aristoteles zich uit tegen de democratie. De armere burgers vormden echter de meerderheid in de volksvergadering en stemden voor een soort “links imperialisme”.’

^{Fik Meijer zal zijn lezing openen met een filmpje van een trireme: een Atheens oorlogsschip.}

De Atheners hadden een directe democratie, in tegenstelling tot onze moderne indirecte democratie via volksvertegenwoordigers. Of die volksvertegenwoordiging goed werkt, is echter onderwerp van hevig debat. Meijer gaat hieraan niet voorbij. ‘Ik zal me natuurlijk concentreren op het oude Griekenland, maar hier en daar maak ik een vingerwijzing naar het heden. Ik wil bijvoorbeeld kort ingaan op de ideeën van David van Reybrouck over de rol die loting en referenda in onze moderne maatschappij kunnen spelen. Als je de moderne staatsinrichting en de manier waarop mensen daarmee omgaan wil begrijpen, is het zeer nuttig om naar de Atheense democratie te kijken.’