Als kind vond Froukje Santing op de zolder van haar Friese oma een boek met een krabbel op het schutblad ‘Boerenoorlog 1903’. Het wakkerde de nieuwsgierigheid aan naar haar opa, haar pake Gerben, die begin twintigste eeuw anderhalf jaar in Zuid-Afrika had doorgebracht. Na de Boerenoorlog zaten Zuid-Afrikanen verlegen om vee en kochten ze Friese runderen. In de hoop haar opa’s spoor te vinden, reisde Santing af naar Zuid-Afrika. ‘De Boeren hadden de expertise van Friese melkknechten nodig.’
Waarom wilde u een boek over uw pake Gerben schrijven?
‘Als journalist probeer ik stemmen te laten horen die vaak niet gehoord worden. Zo ook die van mijn pake Gerben, over wie ik weinig wist. De geschiedenis wordt gevormd door talloze mensen zonder beroemde naam of bekend verhaal. Juist daarom wilde ik dat van hem optekenen. Naarmate je ouder wordt, groeit ook je eigen ontvankelijkheid voor het belang van het familieverleden. Ik woonde zelf zeventien jaar in Turkije en ontdekte via het verhaal van mijn pake dat ik met mijn emigratie geen uitzondering ben binnen onze familie.’
Waarom reisde uw opa naar Zuid-Afrika?
‘Tijdens de Boerenoorlog lieten de Britten een spoor van vernieling na door boerderijen in brand te steken. Na de oorlog was er grote behoefte aan nieuw vee en Friesland kon hierin voorzien door fokvee te exporteren. Uit archiefmateriaal en krantenberichten blijkt dat Friese melkknechten en landarbeiders met dat vee meereisden naar Zuid-Afrika om de dieren tijdens de reis te verzorgen. Eenmaal aangekomen moesten ze daarna zelf werk zien te vinden. Daarnaast verwierven Boeren in Zuid-Afrika ook zelf Nederlandse boerenknechten. Zij hadden de expertise van die Friese boerenknechten nodig om hun kostbare Friese vee optimaal te benutten. Dat is het meest waarschijnlijke scenario voor de reis van mijn pake Gerben naar de Kaap.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Hoe was het om in de voetsporen van uw pake te treden in Zuid-Afrika?
‘Ik reisde erheen met de hoop een spoor van hem te vinden. Dat bleek er helaas niet te zijn en dat vond ik ingewikkeld. Het zegt iets over hoe geschiedenis wordt vastgelegd: mensen die iets nalaten, in materiële en immateriële zin, bepalen wat herinnerd wordt, en dat gebeurt vanuit hun perspectief. Mijn pake was een arme vreemdeling in Zuid-Afrika, slechts een rimpeling in de tijd. Maar juist die ene rimpeling boven water zien te krijgen, fascineerde me.’
Past de reis van uw opa in een groter verhaal?
‘We onderschatten vaak hoeveel internationaal verkeer er vroeger was. Migratie uit verlangen naar lotsverbetering is van alle tijden. Destijds bood internationale handel ook gewone mensen de kans om elders een nieuw bestaan op te bouwen. Dat heeft mijn opa, zij het kort, geprobeerd. Na anderhalf jaar keerde hij terug naar Europa. Ik denk dat hij zijn draai niet volledig vond en mogelijk besefte dat Friesland beter bij hem paste.’
Pake en zijn vee
Froukje Santing
208 p. Noordboek, € 24,90
