Home Zelfbeheersing

Zelfbeheersing

  • Gepubliceerd op: 14 maart 2006
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Nelleke Noordervliet
  • 3 minuten leestijd

Mijn leraar geschiedenis, de heer Piet van den Oort (God hebbe zijn ziel), leerde ons steeds oorzaak en aanleiding van historische gebeurtenissen te onderscheiden. De aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog was het schot van Sarajevo; de oorzaak was veel dieper gelegen in de eeuwige confrontatie tussen Frankrijk en Duitsland, eerdere oorlogen, betwiste gebieden en andere machtsaanspraken. De aanleiding moesten we bij een proefwerk slechts in één regel vertellen; over de oorzaak mochten we meestal drie regels doen. Dat voorkwam veel gezwam.



Stel nu dat de laatste confrontatie tussen het zogenoemde Westen en de islamitische wereld tot een langdurige gewelddadige uitbarsting leidt, dan zullen latere leerlingen de cartoonrellen als aanleiding kunnen noemen, en als oorzaak de eeuwenlange strijd tussen monotheïstische woestijngodsdiensten, waarvan de ene – het christendom – de macht kreeg in de westelijke hemisfeer, en de andere – de islam – zich op het oosten en zuiden richtte.

De derde woestijngodsdienst, het jodendom, werd gedwongen in diaspora te gaan over de hele aardbol en kreeg na veel leed en ellende weer een heel klein puntje in de woestijn toegewezen als thuisbasis, waarover de andere twee godsdiensten prompt ruzie kregen. Olie was een complicerende factor in het geheel.

Het punt in de strijd dat we nu hebben bereikt is een soort introspectie: in hoeverre hebben wij als westers denkende mensen schuld aan de controverse? In hoeverre heeft de tegenstander gelijk? Sommige deemoedige geesten gaan ons voor. Wij westerlingen zijn arrogant en stellen onze rationele levenswijze boven die van anderen. Wij westerlingen hebben daarom te weinig begrip voor de religieuze gevoeligheden bij anderen. Wij moeten die anderen dus ontzien. Wij moeten onszelf beheersen in onze uitingen betreffende godsdienst.

Dat zelfbeheersing een vorm van zelfcensuur kan zijn wordt vergeten. Dat die redenatie een zeker arrogant paternalisme inhoudt wordt niet gezien. Het oudste kind krijgt in een ruzie met jongere broers of zussen van ouders te horen: wees jij nou de wijste. Hij beschouwt die raad knarsetandend als buitengewoon onrechtvaardig. De jongere partij ziet zich beroofd van een mogelijke echte overwinning en voelt zich ook bedrogen.

Is het dan niet goed enige zelfbeheersing te betrachten in het licht van onze veelgeroemde vrijheden? Ja natuurlijk. Vrijheid van meningsuiting, behoudens onze verantwoordelijkheid voor de wet. Je kunt er als burger van dit land voor kiezen de grenzen van je vrijheden tot bij de rechter af te tasten. Je kunt dat ook niet doen.

Je bent je niet eens altijd bewust van alle gevoeligheden die mensen of groepen koesteren. Soms komen er opeens heel nieuwe bij. Maar met een zekere onbevangenheid beweeg je je in de samenleving, in het gelukkige besef dat de rechtsstaat jou en anderen beschermt. Word je gekwetst, dan slik je dat of je gaat naar de rechter. Zelfbeheersing is alleen mogelijk in een systeem dat onbevangenheid garandeert. Je beheerst jezelf uit vriendschap. Is de onbevangenheid weg, dan wordt zelfbeheersing zelfcensuur: je beheerst jezelf uit angst.

De brandende vraag luidt: is onze onbevangenheid weg? Ik denk het wel. De pleidooien voor zelfbeheersing werden niet gehoord vóór het plaatsen van de cartoons, en ook niet meteen na het plaatsen van de cartoons, maar pas nadat de ambassades van Denemarken waren bestormd en in brand gestoken. Niet het uiten van protest door moslims was aanleiding voor de roep om zelfbeheersing, want op protest hebben ze het volste recht, evenals op een gang naar de rechter, maar het plegen van geweld en het dreigen met geweld. Gelukkig sloeg het niet over naar Europa, maar de zelfbeheersers namen het zekere voor het onzekere: ‘Laten we de wijste partij zijn.’

Een volgende vraag: is het erg om zelfcensuur te plegen? Het gros van de wereldbevolking, levend onder een dictatuur of andere autocratische regimes, doet niet anders. Waarom zouden wij ons beter voelen dan zij? Waarom zouden wij het beter moeten hebben dan zij? Waarom onze vrijheden boven hun onvrijheden stellen? De roep om zelfbeheersing, die eigenlijk een roep om zelfcensuur is, is een ultieme daad van identificatie met slachtoffers van onvrije systemen, en is van een typisch westerse neerbuigendheid.  

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer