‘We hebben een slavenhouder in onze stamboom’

Kunstenaar Elena Beelaerts van Blokland ontdekte dat ze een onvolledig beeld had van haar familiegeschiedenis. Ze dook in de archieven en deed een ontdekking die haar schokte:  ze stamt af van Theodore Bray, planter en slavenhouder in Suriname. In het boek Ach freule beschrijft ze wat die kennis voor haar betekent. ‘Als ik iets heb geleerd, dan is het dat mensen ver gaan om hun daden te rechtvaardigen uit eigenbelang.’

Hoe kwam u uw pijnlijke familiegeschiedenis op het spoor?

‘Door gesprekken met mijn grootmoeder en via  archiefonderzoek kwam ik erachter hoe onvolledig het verhaal was dat in onze adellijke familie werd verteld. Ik ontdekte dat we een slavenhouder in onze stamboom hebben, Theodore Bray. Daardoor kon ik niet langer volhouden dat ik zelf niks te maken had met de slavernijgeschiedenis.’

Hoe reageerde u op deze ontdekking?

‘Die was pijnlijk en beladen. Ik schaamde me voor mijn onwetendheid. Vanaf dat moment moest ik weten hoe zulke onmenselijke praktijken in zijn werk gingen. Hoe dacht Theodore, wat deed hij? Hoe kon het dat we dit niet wisten, terwijl in mijn familie veel verhalen worden doorverteld? Bovenal vroeg ik me af hoe ik moest omgaan met deze wrede geschiedenis.’

Wat bleek uit het archiefmateriaal over het leven van tot slaaf gemaakten?

‘Ik ontdekte hoe complex het leven op een plantage was. Tot slaaf gemaakten worden vaak gezien als mishandelde slachtoffers, en hun lijden was onvoorstelbaar, maar ik zag dat zij op veel manieren hun identiteit uitdroegen en invloed uitoefenden. Theodore heeft veel tekeningen gemaakt van het leven van zijn tot slaaf gemaakten, waarop ook hun culturele bezigheden te zien zijn. Zo ben ik tekeningen tegengekomen van begrafenisrituelen en dansfeesten. Anders dan ik verwachtte, kwam ik tot slaaf gemaakten tegen die zich omhoog werkten door een ambacht of een vaardigheid te leren. Dat gold bijvoorbeeld voor vroedvrouwen.’

Hoe keek Theodore Bray naar zijn slaven?

‘Tot het einde van zijn leven zag hij “onze zwarte natuurgenoten” als minderwaardig. Ook na afschaffing van de slavernij heeft hij dit beeld niet bijgesteld. Hij meende dat “volbloed zwarten” niet in staat waren voor zichzelf te zorgen. Uiterlijke kenmerken als huidskleur en kroeshaar waren daar het bewijs van. Ze waren lui en dierlijk, met de ontwikkeling van een kind. Het harde werk en het christelijke geloof moesten hen beschaven, om “de ontsnapping van het beest” te voorkomen en te zorgen dat ze niet zouden vervallen tot ongetemde lusten en drankgebruik. Als ik iets heb geleerd, dan is het dat mensen ver gaan om hun daden te rechtvaardigen uit eigenbelang.’