Voor protestanten is geen plek heilig. Daarom doen zij niet aan bedevaarten. Er is één uitzondering: Israël trekt jaarlijks honderden Nederlanders die met eigen ogen willen zien waar Mozes de rots spleet en waar Johannes doopte in de Jordaan. Die protestantse ‘massapelgrimage’ begon zo’n anderhalve eeuw geleden.
In de negentiende en begin twintigste eeuw was het nog slechts een kleine elite van theologen die naar Palestina reisde. Maar doordat zij hun ervaringen publiceerden, kregen ook gewone protestanten in Nederland een indruk van het land van de Bijbel. In de bundel Reizen naar het Heilige Land. Protestantse impressies 1840-1960, onder redactie van kerkhistorici Frits Broeyer en Gert van Klinken, wordt een aantal reizen belicht.
De theologen gingen naar Palestina om hun geloof te verdiepen. De Bijbel fungeerde als reisgids. Wat zij aantroffen viel soms tegen. De Utrechtse hoogleraar H.Th. Obbink was teleurgesteld door de weinige oudheden die nog met zekerheid als ‘Bijbels’ waren te dateren. Toch, als hij zijn rationele gedachten uitschakelde, kon hij zich laten meeslepen door de Bijbelse sfeer van dorre velden, witgepleisterde dorpen en kamelen.
Wie deze sfeer zelf wil proeven hoeft zich tegenwoordig niet te behelpen met beschrijvingen van anderen, maar boekt zelf een reis naar Israël. ‘Voor veel reizigers is het een langgekoesterde wens om eenmaal naar het land te gaan waar Jezus heeft gelopen,’ zegt Willemijn de Bruin van de christelijke reisorganisatie Beter-uit Reizen. ‘Het kan een onderbouwing van het geloof betekenen. Bijbelverhalen komen tot leven, ook al is er in tweeduizend jaar gigantisch veel veranderd en voert de commercie op veel plaatsen de boventoon.’
Onderweg wordt veel over het geloof gesproken. De Bruin: ‘Onze reisleiders verzorgen elke avond een dagsluiting en ’s zondags wordt een kerkdienst bezocht of een Bijbelstudie gehouden. Dat gebeurt bij al onze reizen, maar in Israël zal het wel wat dieper gaan dan in Griekenland of Turkije. Onze reizigers komen er immers niet voor de zon.’ Ook de complexe politieke situatie in Israël en de Palestijnse gebieden is tijdens de reis ‘ongetwijfeld’ onderwerp van discussie, aldus De Bruin. ‘Maar Beter-uit Reizen neemt geen standpunt in.’
De Joods-Arabische kwestie hield ook honderd jaar geleden al de protestantse pelgrims bezig. De meeste theologen hadden bewondering voor de Joodse kolonisten, wier vruchtbare akkers en propere nederzettingen volgens hun reisverslagen positief afstaken bij die van de Arabische bevolking. Toch bekeken zij het zionisme met scepsis. De uiteindelijke verlossing van de Joden zou niet liggen in hun terugkeer naar Jeruzalem, maar in hun bekering tot het christendom. Obbink voelde bovendien mee met de Arabieren die moesten ‘aanzien dat hun land wordt overstroomd door menschen van andere nationaliteit’.
Frits G.M. Broeyer, Gert J. van Klinken (red.), Reizen naar het Heilige Land. Protestantse impressies 1840-1960. 224 p. Meinema, € 18,90
Dit artikel is exclusief voor abonnees
