´Wakker Nederland toont aan dat het omroepbestel achterhaald is´

Anton van Hooff

‘Het is al halverwege de jaren zestig mis gegaan met de publieke omroep, toen de TROS tot het bestel werd toegelaten. De TROS kwam voort uit de piratenomroep die vanaf het REM-eiland commerciële programma’s uitzond. Ze richtte zich op iedere luisteraar en wilde enkel “leuke dingen” doen. Hiermee werd de erosie ingezet van het publieke omroepbestel, dat was gebaseerd op het idee dat omroepen bestaansrecht hadden vanwege het feit dat ze de eigen zuil bedienden.

De oorsprong van de verzuiling ligt in de tweede helft van de negentiende eeuw. Nederland moderniseerde in snel tempo. Mensen zochten geborgenheid en zekerheid binnen de eigen zuil. Dat uitte zich niet alleen in politieke verzuiling, maar ook in het onderwijs en de massamedia. Die hang naar geborgenheid en verzuiling zie je nu ook bij veel Nederlandse moslims, maar voor het grootste deel van de maatschappij is het een achterhaald systeem.
Fossielen van de verzuiling als de katholieke en protestantse omroeporganisaties hebben tegenwoordig nauwelijks nog bestaansrecht. Het zijn enkel machtsconcentraties. Ik denk dat alleen het BBC-model toekomst heeft: een enkele publieke omroep, die alle geledingen van de maatschappij bedient met waardevolle programma’s. Die omroep moet reclamevrij zijn, zodat “publieke” programmamakers geen rekening hoeven te houden met commerciële belangen.’

Ruth Oldenziel

‘Wakker Nederland kondigt zeker niet het failliet aan van het publieke omroepbestel. Het is eerder de bevestiging van een transformatie die lang geleden is ingezet. Zie de toetreding, in de jaren zestig en zeventig, van voormalige piraten als Veronica. Veronica profileerde zich als jongerenzender en keerde zich zo tegen de verzuiling binnen “Nederland domineesland”.
Den Uyl heeft de toetreding van Veronica nog proberen tegen te houden, juist omdat hij de verzuiling wenste te behouden. Maar Nederland ontzuilde in zo’n rap tempo dat dit niet was vol te houden. Leden van omroepverenigingen veranderden van groepen stakeholders in de maatschappij tot individuele consumenten. Een abonnement op de VARA-gids betekende niet langer dat je deel uitmaakte van een bepaalde belangengroep.
Na de ontzuiling hield de commercialisering in de jaren negentig een tweede transformatie in. Balkenende heeft deze laatste trend versterkt door te snoeien in de financiering van de publieke omroep, zodat deze nog meer afhankelijk is geworden van de commercie. Het werkelijke probleem van het publieke omroep is daarom niet het bestaan van verschillende “bloedgroepen” – die juist diversiteit kunnen bieden – maar het feit dat het niet langer een zuiver “publiek” bestel is: daarvoor is het belang van kijkcijfers en commercie te groot geworden.’

James Kennedy

‘Ik zou juist zeggen dat Wakker Nederland de bestendigheid van het huidige bestel aantoont. Natuurlijk is het zo dat de oude verzuilde groepen voor een belangrijk deel uit de maatschappij zijn verdwenen. Maar het primaire doel van de publieke omroep is altijd het bieden van een verscheidenheid aan geluiden geweest. Dit beginsel is grotendeels overeind gebleven. We kunnen nog steeds een duidelijk onderscheid maken tussen de programma’s van de VPRO, de EO of BNN. Dat is een belangrijk punt van continuïteit.

Het Nederlandse publieke omroepbestel is in feite een zeer democratische manier om publieke meningen te organiseren. Wat de ontzuiling echter wel met zich heeft meegebracht is dat veel publieke omroepen kleurloos dreigen te worden. Voor omroepen als de VARA en de NCRV is het heel moeilijk geworden om nog een ander geluid te brengen. Dat heeft er ook mee te maken dat omroepen op den duur deel gaan uitmaken van het establishment: ze verliezen het contact met de achterban en raken verzadigd.
Juist daarom is het van belang dat nieuwe omroepen, die nog dicht bij de achterban staan en een groot besef hebben van wat ze onderscheidt, een haalbare drempel wordt geboden. Dat houdt het publieke bestel, dat een belangrijke bijdrage levert aan de democratie, levend.’