Home Vrouwen onmisbaar in economische modernisering

Vrouwen onmisbaar in economische modernisering

  • Gepubliceerd op: 15 feb 2007
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    P.W. Klein

Tine de Moor & Jan Luiten van Zanden
Vrouwen en de geboorte van het kapitalisme in West-Europa
123 p. Boom, € 18,50



Dit boek is elegant uitgegeven. Mooi, stevig papier; fraaie, kleurrijke illustraties; oogstrelende opmaak. Ik kwam maar één zetfout tegen: ’tovernij.’ Of geloven de auteurs dat dit de correcte spelling is van tovenarij? Dat is niet uit te sluiten. Zij veroorloven zich namelijk ruimschoots de vrijheid algemeen gangbare taalkundige regels en gebruiken te overschrijden. De helderheid van hun uiteenzettingen is daarmee niet gediend. Maar hun inductieve, vlot impressionistische redeneertrant prikkelt de aandacht. Hun uitgebreide historische kennis gaat gepaard met groot intuïtief invoelingsvermogen. In amper honderd bladzijden is een grote massa uiteenlopende thema’s, onderwerpen, gebeurtenissen, feiten, verhoudingen, ontwikkelingen, processen, figuren, symbolen, tekens, verhalen en nog zo wat samengeperst tot een compact geheel. Dat bestrijkt duizenden jaren en strekt zich uit over de hele wereld. De gebonden voetjes van Chinese vrouwen en meisjes, de legende van Sint-Nicolaas uit Myra, de begijnhoven en heksenprocessen rond 1500, de traditionele kledij in Edam en omstreken, de sterfscène van Romeo en Julia, de weduwe in Bath uit de Canterbury Tales, het filatelistische rolmodel van de fabriekswerkster in de Verenigde Staten tijdens de Tweede Wereldoorlog en haar mannelijke tegenhanger in de Sovjet-Unie passeren de revue. 

Dat alles heeft betrekking op een en hetzelfde: de verhouding tussen mannen en vrouwen en die tussen elkaar opvolgende generaties. Daarin traden, zo luidt de stelling, ‘ergens tussen 1200 en 1500′ fundamentele veranderingen op. Spil daarvan was de vrouw, en waar het om draaide was ‘de modernisering van het huwelijkspatroon’, gebaseerd op onderlinge affectie, op de vrije keuze van twee partners voor elkaar. De gang van zaken in kwestie was op zijn beurt een onmisbare schakel (curs. PWK) in de ‘modernisering van het economische leven’. Waarschijnlijk verstaan de auteurs daaronder de aanhoudend voortschrijdende economische vernieuwing zoals deze zich op den duur – overigens niet zonder vertragingen en haperingen – op mondiaal vlak heeft gemanifesteerd. 

Tijdens de late Middeleeuwen was daaraan in het Noordzeegebied de ontwikkeling van het marktverkeer voorafgegaan. In ‘de periode na 1600′ fungeerde de regio rond de Noorzee in aansluiting daarop als centrum van ‘het zich snel ontwikkelende kapitalisme’ van per slot van rekening wereldwijde dimensie. 

Wie de desbetreffende uiteenzettingen volgt, ontdekt dat deze ‘onmisbare schakel’ volgens de schrijvers ook nog eens diende als voorwaarde, oorzaak, gevolg en zelfs deel van de economische ‘modernisering’ en de daarop gevestigde maatschappelijke verhoudingen. Dat is een hele mond vol. Maar de uitkomst van de gebezigde argumentatie staat buiten kijf. Het gelijk van de auteurs staat zo vast als een huis. 

Hun these luidt dat de vrouw (synoniem voor vrouwen) een cruciale historische rol vervulde. Toegang en toetreding tot de arbeidsmarkt bevrijdden haar in toenemende mate van haar institutionele ondergeschiktheid. Haar keuzemogelijkheden namen toe. Haar machtspositie is dienovereenkomstig versterkt. Het effect daarvan is revolutionair. In de plaats van het ’traditionele’ wereldbestel kwam het ‘moderne’. 

Met lenige geest gingen de schrijvers aan de slag met een eigen keur van argumenten die hun conclusies bevestigen. Aan hun gedreven zoektocht naar waarheid kwam geen spoor van twijfel te pas. Weliswaar opperen zij veel mitsen en maren, maar dan alleen om te suggereren dat zij bij gebrek aan juist onderzoek misschien toch gelijk hebben. Het is een aanpak die metterdaad leuke, deels ook nieuwe inzichten in het verleden oplevert. 

Uitspraken, voorbeelden, stellingen, beweringen, gevolgtrekkingen, suggesties en implicaties buitelen in bonte mengeling over en door elkaar heen met geen andere opzet dan gelijk te halen. Geen wonder dat de auteurs vonden wat zij zochten. Alles klopt – als een zwerende vinger, is men geneigd te zeggen. De wasechte wetenschappelijke geest zweert met ergerlijke nieuwsgierigheid nu eenmaal bij aanhoudende twijfel en altijd maar voortdurende onzekerheid. Voorwaardelijk gelijk krijgen. Dat is mooi.

P.W. Klein is emeritus hoogleraar algemene geschiedenis in Leiden.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer