‘Hooggeachte professor, we weten dat u zich inzet voor de wereldvrede en willen graag met u in contact komen.’ Vast weer zo’n man (ja, het zijn altijd mannen) die mij een recept voor ontmanteling van kernwapens/beëindiging van terrorisme/inzichten in de geopolitiek cadeau wil doen. Meestal reageer ik dan nogal ondankbaar. Dit keer ook – dat wil zeggen, de mail werd weggegooid. Maar er bleef toch iets knagen.
Waar deed die zinsnede – en er volgden er nog een paar in die trant – aan denken? Toch behoorlijk aan de steile en stijve formuleringen die ik in de archieven van de Oost-Duitse communistische partij was tegengekomen of in toespraken van politburoleden van de CPSU in de jaren tachtig. Omdat de tijden niet al te ontspannen zijn, heb ik er toch maar iemand naar laten kijken. En inderdaad: het bleek niet te deugen. Er volgden nog meer mails, steeds harder van toon. Kortom, we hadden te maken met een agent of influence, een kwaadwillend persoon die bewust mijn mailbox had opgezocht.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Pas toen besefte ik dat de oorlog in Oekraïne, hoezeer nog regionaal beperkt, echt een nieuw type Koude Oorlog aan het inluiden is. De geschiedenis herhaalt zich nooit. Het Oost-West-conflict, met de verstarde fronten en de wereldwijde ideologische patstelling, komt in die vorm niet meer terug. Daartoe is Moskou in het geheel niet in staat. Het staat zeker in Europa min of meer alleen, een enkel onbeduidend pionlandje daargelaten.
Een nieuw type Koude Oorlog
Wat betekende de Koude Oorlog voor gewone mensen? Dat was een van de vragen die ik in mijn proefschrift stelde. Ook toen trachtten velen over de Muur met Oost-Duitsers in gesprek te komen en zich gezamenlijk in te zetten tegen kernwapens. Of samen op te komen voor de wereldvrede.
Nu is het rare dat de mensen die toen opkwamen voor de wereldvrede daarin wel samen wilden optrekken met de communistische regeringen en partijen, maar niet met de ‘gewone mensen’ uit die landen zelf. Kwesties van recht en gerechtigheid (mensenrechten) interesseerden hen niet zo. Ze beleden wel de wereldvrede, maar niet de human security – de ruimte voor ieder mens om veilig en vrij te wonen. Het recht van elk land om onafhankelijk te zijn, en soeverein.
Welke lessen trekken we uit de geschiedenis? Soms niet zoveel. Voor een aantal van die wereldvredesactivisten betekent deze nieuwe kleine Koude Oorlog dat ze hun oude retorische geschut weer van stal halen. Alsof de Helsinki-akkoorden, alsof de strijd voor mensenrechten en zelfbeschikkingsrecht nooit hebben plaatsgevonden. Voor mij betekent het: patronen van ideologische verblinding aan de kaak stellen en mijn eigen mailbox nog beter beveiligen.