Het is altijd een maîtresse van Napoleon. Of een circusfamilie die de pogroms is ontvlucht. Dan wel een vakbondsleider die voor zijn overtuigingen in de gevangenis is beland. Iedere bekende Nederlander die meedoet met het genealogische televisieprogramma Verborgen Verleden ontdekt met hulp van archivarissen een opmerkelijke voorouder. Nodigen de producenten alleen mensen uit die een boeiende stamboom hebben? Nee, het is een kwestie van wiskunde en kansberekening.
We hebben twee ouders, vier grootouders, acht overgrootouders. Zestien, tweeëndertig, vierenzestig, honderdachtentwintig – het aantal mensen per generatie neemt exponentieel toe. In de achttiende eeuw heb je al duizenden stamouders, twee eeuwen verder al miljoenen. De kans dat onder al die mensen een interessante persoon leefde, is zo groot dat de programmamakers kunnen uitnodigen wie ze willen. Ze vinden altijd wel wat.
Ik moest tijdens de slavernij-excuses geregeld denken aan Verborgen Verleden. Mensen die nu leven, hebben in de jaren zeventig van de negentiende eeuw – het moment dat in de westelijke koloniën de laatste slaven vrijkwamen – tientallen tot honderden voorouders. Voor Nederlanders met Surinaamse of Antilliaanse wortels is de kans dat daar geen slaven onder zaten verwaarloosbaar.
De mogelijkheid dat er vrije mensen tussen zaten, wie weet slavenhouders, is echter ook enorm. Een derde van de Curaçaose bevolking bestond in de negentiende eeuw uit slaven, twee derde niet. Zonder iets af te willen doen aan de verschrikkingen van de slavernij, is het focussen op voorouders in ketenen een opmerkelijk psychologisch fenomeen. In menige uitzending over de slavernij kwamen mensen voorbij die zichzelf ‘slachtoffer’ noemden. Niemand leek te overwegen dat er ook weleens daderbloed door de eigen aderen kon stromen. Terwijl die kans aanzienlijk is bij duizenden voorouders.
Negatieve gevolgen van gruwel en geweld werken soms heel lang door. Zelfs kleinkinderen van Holocaust-slachtoffers kunnen last hebben van de psychische letsels die de nazi’s hebben veroorzaakt. Maar kun je pijn uit de negentiende eeuw ook nu nog waarnemen? Klaarblijkelijk. Een meneer vertelde voor de camera dat hij ‘de zweepslagen nog voelde’, terwijl er minstens vijf generaties tussen hem en de slavernij zitten. Wie ben ik om hem niet geloven? Maar ik weet ook dat waar je aandacht voor hebt heel groot kan worden. Zelfs pijn kan doen.
Terwijl de geschiedenis zoveel meer is. Door die exponentiële sequentie van voorouders bevat elke stamboom een overvloed aan verhalen. Goed, slecht en alles ertussenin. In mijn geval van textielhandelaren, Chinezen en haremvrouwen. En ja, ook minstens één slavin, onvermijdbaar bij meer dan drie eeuwen koloniale familiegeschiedenis. Deze Soembawaanse leefde 250 jaar geleden in Batavia en kreeg haar vrijheid waarschijnlijk omdat een Vlaming haar vrijkocht om te kunnen trouwen.
Ik matig mijzelf echter niet aan dat ik haar pijn kan voelen. Er zitten te veel generaties op de lijn.
