Verwacht

Deel twee

Wat hebben de Nederlandse uitgeverijen ons dit voorjaar te bieden? Weer veel biografieën en vooral veel tweede delen van levensbeschrijvingen.
Klapper wordt deel twee van de biografie van Wilhelmina door Cees Fasseur (Balans, februari 2001). Het heet Krijgshaftig in een vormeloze jas. De Tweede Wereldoorlog staat dus centraal. Het valt te verwachten dat Fasseur uitgebreid ingaat op de vlucht van Wilhelmina naar Engeland. Nanda van der Zee stelde in Om erger te voorkomen, een boek dat in 1997 veel stof deed opwaaien, dat Wilhelmina zich uitsluitend liet leiden door zorg voor de eigen veiligheid. Haar vlucht gaf de Duitsers bovendien de kans een civiel bestuur in te stellen, dat de jodenvervolging voortvarender aanpakte dan elders in West-Europa. En daarom was Wilhelmina medeschuldig aan het de jodenmoord. Wat zei Fasseur in 1997? Van der Zee was gezwicht voor de propaganda van Seys-Inquart en ze praatte Mussert na, woorden die hij onder druk weer introk.
Vanuit Londen deed Wilhelmina in talloze brieven verslag aan prinses Juliana in Canada. Die brieven publiceert Fasseur voor het eerst, naast andere stukken uit Wilhelmina’s persoonlijke archief.

Nog een keer deel twee
Het eerste deel van Lambert Giebels’ Soekarno-biografie werd in 1999 gematigd positief ontvangen. Deel twee bestrijkt de periode 1950-1970 (Bert Bakker, mei 2001). Soekarno maakte een einde aan de Nederlandse koloniale heerschappij over Indonesië. Zijn eigen val kwam in 1965 toen hij na een coup van het leger onder leiding van Soeharto aan de kant werd gezet. De laatste jaren van zijn leven bracht Soekarno in bittere eenzaamheid door.
Deel een van de biografie van Menno ter Braak door Léon Hanssen werd jubelend ontvangen. Het tweede deel (Balans, oktober 2001) vangt aan als Ter Braak bevriend raakt met Edgar du Perron. Ter Braak groeit in de jaren dertig uit tot het intellectuele geweten van Nederland. Wanneer de Duitse troepen ons land binnenvallen weet Ter Braak dat dit het einde is. Maar, meent Hanssen, ‘ook zijn vooraangekondigde dood staat in het teken van wat voor hem de essentie van het leven is: strijd’.

Drie keer deel twee
Nog een tweede deel: Berooid door Gerard Aalders (Boom, maart 2001). In 1999 publiceerde hij het geruchtmakende Roof over de plundering van de Nederlandse joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. In zijn tweede boek van een serie schetst hij de achtergronden, voorbereidingen en uitvoering van de restitutie van joodse eigendommen, het zogenaamde Rechtsherstel dat in 1945 begon en pas in 1971 zou eindigen. Volgens Aalders heeft dit beleid ‘in de kern’ niet gefaald, maar het is wel gepaard gegaan ‘met botheid van regeringswege ten opzichte van de zwaarst getroffenen’.
Meer Tweede-Wereldoorlogsensatie belooft Rudolf Hess. Het dubbelleven van de man achter Hitler (Anthos, april 2001). Nog beroemder dan Wilhelmina’s vlucht is die van nazi-topman Hess in mei 1941 naar Schotland. Er is veel gespeculeerd over de ware toedracht. Vier Engelse auteurs beweren nu eindelijk het raadsel ontsluierd te hebben. Ze kregen toegang tot nooit eerder ontsloten bronnen uit hogere Britse kringen en tot de Gestapo-archieven. Een paar onthullingen: ‘Er is substantieel bewijs dat de gevangene die in Spandau overleed, niet de echte Rudolf Hess was’ en ‘Hitler was volledig op de hoogte van Hess’ missie.’ Maar afwachten of dit geen canard is.

Deel een
Altijd de Calimero van de Nederlandse oorlogsgeschiedschrijving geweest, maar sinds kort is de Eerste Wereldoorlog ook populair. Paul Moeyes komt met een dik boek over Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, geheten Buiten Schot (Arbeiderspers, april 2001). ‘Jarenlang werd ervan uitgegaan dat Nederland vier jaar lang vredig voortdutte terwijl op Franse en Vlaamse slagvelden de rest van Europa op bloedige wijze de moderne tijd inluidde’, schrijft Moeyes. Hij zal laten zien dat ‘Nederland misschien wel de oorlog had willen negeren, maar dat de oorlog Nederland niet negeerde.’ Met als bronnen memoires, dagboeken, kranten en tijdschriften belicht hij het leven van alledag tijdens de oorlogsjaren.

Veel delen
De geschiedwetenschap kent tegenwoordig grote onderzoeksprogramma’s die de uitgeverijen voorzien van enorme boekseries. De Sdu geeft de producten uit van het programma ‘Nederlandse cultuur in Europese context’. In mei 2001 verschijnt deel 24: 1800. Blauwdrukken voor een samenleving. Joost Kloek en Wijnand Mijnhardt belichten ‘hoe de Nederlanders al ruim voor 1800 nadachten over hun samenleving en zich ernstig bezorgd maakten over wat ze als verval zagen.’
Uitgeverij Wereldbibliotheek geeft de delen uit van een nieuw onderzoeksprogramma: ‘De natiestaat. Politiek in Nederland sinds 1815’. Er zijn 17 titels gepland, de eerste verschijnt in maart 2001 In naam van het volmaakte. Conservatisme in Nederland in de negentiende eeuw door Ronald van Raak. Het moet een hippe serie worden: ‘De auteurs behoren tot een nieuwe generatie historici. Zij behandelen de Nederlandse politieke geschiedenis vanuit het perspectief van de grenzen van de politiek: waar mogen staat en politiek zich mee bemoeien, wie mag meedoen aan de politiek, welke nieuwe politieke stijlen en omgangsvormen komen tot ontwikkeling.’

Verder…
De belangrijkste vertaling: Duister continent. Europa in de twintigste eeuw door Mark Mazower (Contact, mei 2001). Meesterwerk van jong Engels historicus. Stelling: Dat de democratie en het liberalisme triomfeerden is het resultaat van toevallige omstandigheden. We hadden net zo goed opgescheept kunnen zitten met het fascisme of communisme.
Linkse weemoed: Herinneringen van pijproker, Nieuw Linkser en sportbobo André van der Louw (Arbeiderspers, mei 2001); Een keuze uit het werk van Vrij Nederland-journalist Joop van Tijn. Over Den Uyl, Mulisch en Cruijff (Balans, april 2001).