Het was levensgevaarlijk, maar het lukte. De student Joachim Rudolph hielp 29 mensen via een tunnel uit Oost-Berlijn te ontsnappen. De reconstructie van hun vlucht levert een feelgood-verhaal op.
De Engelse journalist Helena Merriman maakte eerder een BBC Radio 4-podcast ‘Tunnel 29’, over de jonge boerenzoon Joachim Rudolph, opgegroeid in naoorlogs Oost-Berlijn. Nu is er het gelijknamige boek. Tot 1961, het jaar waarin de Berlijnse Muur werd gebouwd, was het voor Rudolph een koud kunstje naar West-Berlijn te gaan. Datzelfde jaar, in september, wist hij te vluchten en lachte hem een zorgeloos bestaan als student aan de technische universiteit van West-Berlijn toe. Hij besloot anders: met geestverwanten groef hij in de zomer van 1962 een ondergrondse tunnel naar Oost-Berlijn om daar familie en vrienden weg te halen.
Rudolph fungeert in Tunnel 29 ook als een vehikel om een verhaal te vertellen waar een kluwen aan betrokkenen, direct of indirect, in figureren. Misschien is de Muur daarom wel de ware hoofdpersoon, want zonder die allesbepalende (gevangenis)scheidslijn had dit waargebeurde verhaal niet bestaan.
Merriman heeft zich een weg gebaand door de berg documentatie – waaronder de Stasi-archieven – en ook nam ze honderden interviews af. Het is knap hoe ze de vaart van een thriller weet te behouden, terwijl haar vertelling steeds meer vertakt: van president Kennedy’s lakse opstelling bij de bouw van de Muur tot de financiële participatie van televisienetwerk NBC bij de tunnel in ruil voor beeldmateriaal. De problemen onderweg waren immens, van het gevaar van instorting tot het dreigende verraad door een Stasi-medewerker, maar uiteindelijk hielp Rudolph 29 mensen te ontsnappen.
Daarmee is Tunnel 29 een feelgood-verhaal: hoe de drang tot vrijheid zich niet laat kisten door de sinistere DDR-werkelijkheid. Zo maakt Merriman de reikwijdte van en de maatschappelijke terreur door het immense informantennetwerk (173.000 personen!) van de Stasi inzichtelijk: ‘In Hitler-Duitsland was er 1 informant op elke 5830 mensen; in Oost-Duitsland was er 1 informant op elke 63 mensen. En als je de parttime informanten meerekent, was er volgens sommigen zelfs 1 informant op 6 mensen.’
Deze ontsnappingsgeschiedenis mag een wonder heten, temeer daar het mensenwerk bleef, met alle wisselvalligheden van dien. De meeste tunnels werden verraden of stortten in en niet iedereen zag het heldendom zitten. Zo wilde Tunnel 29-betrokkene Claus Stürmer nadien nog meer tunnels graven, maar zijn vrouw Inge besloot anders: ‘Genoeg drama meegemaakt.’
Tunnel 29. Liefde, spionage en verraad: de spectaculairste ontsnapping uit Oost-Berlijn
Helena Merriman
384 p. Balans, € 24,95
