Home Tongschroef van doopsgezinde martelaar teruggevonden

Tongschroef van doopsgezinde martelaar teruggevonden

  • Gepubliceerd op: 14 jul 2009
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jan Dirk Snel

De twee ijzeren staafjes waarmee de jonge Hans Bret in 1577 het zwijgen werd opgelegd zijn terecht. De Amsterdamse hoogleraar doopsgezinde kerkgeschiedenis Piet Visser vond Brets tongschroef in Genève.

Hans Bret was doopsgezind en ongeveer eenentwintig jaar oud toen hij in januari 1577 in Antwerpen op de brandstapel belandde. Zelfs tijdens zijn gevangenschap probeerde Bret zijn medegevangenen nog te bekeren tot het doperdom. De autoriteiten vreesden dat hij bij het betreden van de brandstapel luid psalmen zou zingen. Dat zou weleens opschudding kunnen veroorzaken, dus daarom brachten ze een tongschroef bij hem aan. Dit instrument bestond uit twee ijzeren staafjes om de tong van het slachtoffer.

De tongschroef werd na afloop door een vriend van Bret, Hans de Ries, opgedolven uit de as. De Ries werd een belangrijk dopers voorman en tijdens zijn preken liet hij de relikwie vaak zien. Het martelwerktuig werd berucht in doopsgezinde kringen. In 1638 liet De Ries de tongschroef na aan zijn nicht Trijntje Symons, die er een briefje bij deed: ‘Dit vyseltien heeft een martelaar de mondt meede toe geschroeft gewest die omt geloof gebrandt worden omdat hij geen salmen soude singen.’

In 1866 kreeg doopsgezind kerkhistoricus J.G. de Hoop de schroef in handen, maar na diens dood leek het voorwerp te zijn verdwenen. Totdat VU-hoogleraar Piet de Visser een uitnodiging kreeg van De Hoops achterachterkleinzoon Boudewijn de Hoop Scheffer, de broer van de bekende CDA-politicus. De Visser mocht in Genève het familiearchief komen bekijken. Boudewijn de Hoop Scheffer had het familiearchief overgenomen van zijn oom, oud-ambassadeur in Irak J.G.N. de Hoop Scheffer, die het zelfs had meegesleept naar zijn standplaats in Bagdad.

De Visser vertelde het Nederlands Dagblad, dat het nieuws op 1 oktober bekendmaakte: ‘We waren koud een uur bezig, toen Boudewijn me een doosje liet zien. “Dit is ook zoiets raars,” zei hij, en opende het. Ik begreep meteen dat het metalen voorwerp de tongschroef van Hans Bret moest zijn. Om met Johan Huizinga te spreken: het was een historische sensatie, alsof heden en verleden samenvloeien.”

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer
Cover HN78 2025
Cover HN78 2025
Interview

Broedermoord en ruzie over de erfenis: familiedrama’s zijn van alle tijden

De zomereditie van Historisch Nieuwsblad is gevuld met artikelen over familie. Volgens eindredacteur Mirjam Janssen is het een prachtig thema omdat veel geschiedenis daar nu eenmaal begint. ‘Iemands status en opvoeding, en de mogelijkheden die hij of zij krijgt in het leven hangen voor een groot deel af van de familie. We laten zien hoe families...

Lees meer